Plenair Koffeman bij Voortzetting Algemene financiële beschouwingen



Verslag van de vergadering van 17 november 2020 (2020/2021 nr. 10)

Status: gecorrigeerd

Aanvang: 14.15 uur


Bekijk de video van deze spreekbeurt

De heer Koffeman i (PvdD):

Voorzitter, dank u wel. Nooit eerder in de geschiedenis is er in de aanloop naar de verkiezingen in ons land zo veel geld uitgegeven als nu. Nooit eerder heeft dat zo weinig gekost. "Nu lenen, is geld verdienen" is een claim die voor het eerst waargemaakt kan worden. Er is dus een perverse prikkel om komende generaties met grote schulden op te zadelen. Maar er kan ook niet ontkend worden dat er noodzaak is om steunmaatregelen te treffen. Nu geen maatregelen treffen, kan leiden tot grotere vervolgschade. Wie nu weinig doet aan het bestrijden van zoönosen kan voor de toekomst nog veel groter onheil over zich afroepen. Wie nu onvoldoende doet om klimaatverandering te bestrijden, krijgt straks een rekening gepresenteerd die veel hoger is dan het nu nemen van preventieve maatregelen zou kosten.

Dat maakt het des te opmerkelijker dat vooral de grootste vervuilers de duurste cadeaus in hun schoen aantreffen. We trekken onszelf aan onze haren uit het moeras, maar begeven ons tegelijk in levensgevaarlijk drijfzand. Minister Hoekstra spreekt over de zwarte zwaan alsof deze coronacrisis iets eenmaligs en unieks zou zijn, maar de Verenigde Naties, de Wereldgezondheidsorganisatie en tal van wetenschappers waarschuwden al jaren dat een pandemie op uitbreken stond. De oorzaken waren duidelijk: ontbossing, klimaatverandering, handel in wilde dieren en last but not least de bio-industrie. Het is te makkelijk om te wijzen naar de andere kant van de wereld en wat ze daar doen. Onze bio-industrie is een tikkende tijdbom. Er is geen land ter wereld dat per vierkante meter zo veel dieren in stallen heeft opgesloten als Nederland. Een reservoir van virussen en een kweekvijver voor nieuwe virussen.

Het is geen toeval dat de Q-koorts en de eerste gevallen van corona in ons land in de bio-industrie ontstonden. Corona markeert een kantelpunt dat met geen vaccin te bestrijden valt. Maar het kabinet doet alsof we hier gewoon even doorheen moeten. Er komt een Groeifonds van 20 miljard, dat moet zorgen voor groei van verdienmodellen met projecten die het klimaat niet mogen schaden. Waarom koos het kabinet niet voor een groenfonds en groen herstelvermogen? Waarom 4 miljard voor de Baangerelateerde Investeringskorting, terwijl we met soortgelijke investeringsfondsen in het verleden alleen maar slechte ervaringen hadden? Graag een reactie daarop.

We zien een crisisbegroting zonder de radicale koerswijziging die nodig is volgens tal van adviesorganen van de regering. Nederland moet niet denken dat duurzaam een extra last of kostenpost is, stelden zij. Toch is dat precies wat het kabinet lijkt te doen.

Naast de zwarte zwaan van minister Hoekstra heeft hij iets met de witte zwaan. KLM blijkt het lievelingetje dat hoe dan ook gesteund moet worden. De Nederlandse Staat kocht vorig jaar via de aankoop van 744 miljoen euro aan aandelen een rechtstreeks belang in Air France-KLM. De aandelen werden in het diepste geheim gekocht en het parlement werd bewust niet geraadpleegd. De Algemene Rekenkamer was daar — terecht — zeer kritisch over.

Toen kwam corona en zat KLM letterlijk aan de grond. De waarde van de aandelen is inmiddels verdampt. In plaats van deze crisis aan te grijpen om de vervuiling in de luchtvaartbranche aan te pakken koos het kabinet voor een gigantisch steunpakket, waarover nog wel onderhandeld moest worden. Een goede onderhandelaar houdt de kaarten voor de borst en laat zich niet voor voldongen feiten stellen, maar de minister deed precies het omgekeerde. De Staat steunt KLM nu met 3,4 miljard euro en draagt 93% van het risico van de steunoperatie. Slechts 7% is voor de banken. Kan de minister aangeven wat er in een vrije markt mis geweest zou zijn als KLM economisch gezien een onzachte landing had gemaakt en zonder de bestaande schulden en verplichtingen in afgeslankte vorm, met steun van de overheid, een doorstart had gemaakt? Graag een reactie, nu de minister toch al open kaart speelde in het conservatieve scenario.

Het was al onverantwoord dat luchtvaartmaatschappijen mochten blijven vliegen van en naar coronabrandhaarden en geen rekening hoeven te houden met de 1,5 meter-regel. Dat deze zwaar vervuilende sector zoveel steun krijgt, is niet uit te leggen aan de belastingbetaler, zeker niet als die zelf ook in financiële problemen verkeert door de coronacrisis. Waarom zou je KLM miljardensteun geven, terwijl je de cultuursector laat crashen? Graag een reactie.

Voorzitter. Een andere sector die met disproportioneel veel geld in de benen wordt gehouden, is de nertsenfokkerij. Nertsenfokkers hebben jarenlang miljoenen verdiend. Meerdere nertsenfokkers zijn multimiljonair geworden. Sinds 2013 weten zij dat hun bedrijf uiterlijk per 1 januari 2024 gesloten moet zijn. Tijd genoeg dus voor omscholing of een andere carrièrekeuze, zoals voor andere werknemers en ondernemers geldt bij het wegvallen van hun markt. We zijn het eerste land waar het virus oversprong van nerts op mensen. Inmiddels zijn op 69 van de 128 bedrijven besmettingen geconstateerd en zijn die nertsen vergast. Waterdieren die minutenlang hun adem inhouden, waardoor sprake is van een enorme doodsstrijd.

Inmiddels is besloten dat de laatste hokken leeg moeten zijn in maart 2021. Ieder bedrijf dat sluit, krijgt een gouden handdruk mee van gemiddeld 1,5 miljoen euro, vaak nog boven op de NOW-regeling. Hiermee kunnen ze andere dieren gaan houden of hun fokkerij voortzetten in het buitenland. Het kabinet noemt dat een fatsoenlijke stoppersregeling. Fatsoen laat zich aflezen aan de wijze waarop een land met zijn dieren omgaat, zei Gandhi al. Ik denk niet dat hij daarbij deze stoppersregeling in gedachten had. In Denemarken worden uit voorzorg alle 17 miljoen nertsen gedood, uit vrees voor een mutatie die het virus mogelijk immuun maakt voor het coronavaccin. Zo niet in Nederland. Hier mogen de resterende nertsenfokkerijen gewoon doordraaien, terwijl horeca, bioscopen en zwembaden de afgelopen twee weken per direct dicht moesten om de besmettingscijfers naar beneden te krijgen, terwijl zij helemaal geen brandhaarden voor corona zijn. Het wordt nog gekker, want zelfs al zou de minister van Landbouw nu acuut de nertsenfokkerijen willen sluiten, dan is daar geen wettelijke basis voor. Waarom is dat niet geregeld in de coronawet? Een wet die nota bene geënt is op dierziekte. Graag een reactie.

Voorzitter. Wanneer gaat de vervuiler betalen? Gemotiveerde burgers doen er alles aan om hun ecologische voetafdruk te verkleinen, bijvoorbeeld door vaker plantaardig te eten, de fiets te pakken en minder te vliegen. Dat is fantastisch, maar hoe zit het met de vervuilende industrie? De CO2-uitstoot van de Nederlandse burgers valt in het niet bij de CO2-uitstoot van de twaalf grootste vervuilende industrieën van Nederland, met Tata Steel, Shell en Chemelot aan kop. Deze twaalf zijn verantwoordelijk voor bijna een kwart van onze totale CO2-uitstoot. Eindelijk komt het kabinet nu met een CO2-heffing, maar het gaat om een afgezwakte variant. De heffing zal alleen gelden voor de industrie. Andere grote vervuilers zoals mobiliteit en landbouw ontspringen de dans opnieuw. Waarom? Graag een reactie.

En ook hier zit een een cadeautje verstopt, want de eerste jaren krijgen vervuilende bedrijven zo veel gratis rechten om CO2 uit te stoten dat ze helemaal niets hoeven te doen. Pas vanaf 2025 moeten ze echt gaan betalen. Het kabinet wil voorzichtig beginnen, gezien de onzekere economische ontwikkeling van de komende jaren. Het gaat hier om industrieën die al jarenlang dividend- en inkomstenbelasting ontduiken, onze lucht- en waterkwaliteit verontreinigen, verantwoordelijk zijn voor geluidsoverlast en niet zelden in het buitenland mensenrechten schenden. Bedrijven die jaar na jaar miljoenen winst maken. Nu er van hun een bijdrage wordt gevraagd, geven ze niet thuis. Hoe kan het kabinet daarin meegaan? Graag een reactie.

Voorzitter. Op 30 oktober rapporteerde het Planbureau voor de Leefomgeving dat ze niet op koers liggen om in 2030 49% van de CO2-uitstoot te hebben verminderd. We koersen af op een schamele 34%, ver verwijderd van de aangescherpte internationale doelstelling van 55% in plaats van 49%. Ook het door Urgenda via de rechter afgedwongen doel om vanaf dit jaar 25% minder CO2-uitstoot te hebben, wordt ondanks de lockdown niet gehaald. Minister Wiebes blijft bovendien vasthouden aan het verstoken van hout en biomassa als verantwoorde energiebronnen. Deze zijn CO2-neutraal op papier, maar in werkelijkheid veel vervuilender dan steenkolen en gas, zoals we allemaal weten.

Het probleem met deze Miljoenennota en het beleid van de afgelopen decennia is dat we de werkelijkheid hebben gereduceerd tot een louter financiële werkelijkheid. Daarbij zijn we ons welzijn, onze gezondheid maar ook de natuur uit het oog verloren. Geld als enige graadmeter. Alsof dieren en natuur geen onschatbare waarde zouden hebben van zichzelf, los van hun nut voor de mens.

Voorzitter. Juist nu zou niet voortdurend groei van het bruto nationaal product maar ons welzijn voorop moeten staan. Laten we leren van deze crisis en een transitie in gang zetten die uitzicht biedt op een gelukkig en gezond leven voor komende generaties zonder onbeheersbare pandemische dreigingen.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Koffeman. Dan geef ik het woord aan de heer Van Rooijen namens de fractie van 50PLUS.