Verslag van de vergadering van 15 januari 2024 (2023/2024 nr. 15)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 14.59 uur
Mevrouw Nanninga i (JA21):
Dank u wel, voorzitter. Ik hoop wel dat de bus op mij wacht, ook als de collega's veel vragen hebben.
De voorzitter:
We houden hem persoonlijk tegen.
Mevrouw Nanninga (JA21):
Voorzitter, dank daarvoor. Hierbij bied ik ook mevrouw Kaljouw mijn felicitaties aan voor haar bevlogen maidenspeech. Ik heb, zoals ik ook al tegen haar zei, toch altijd wel extra respect voor mensen die, zoals dat heet, aan het bed hun werk hebben gedaan voor onze samenleving.
Voorzitter. We hebben het vandaag over een wet die asielopvang in Nederlandse gemeenten wil kunnen afdwingen. Dat vindt JA21 een slecht idee, vervat in een nog slechter wetsvoorstel. In mijn betoog wil ik eerst ingaan op de bron van alle ellende, de aanleiding tot het overstromen van de asielopvang in Nederland, en dat is de instroom. Daarna wil ik het hebben over de opvang en over de dwangwet zelf. Tot slot wil ik enige woorden wijden aan de aanloop naar het debat hier vandaag en de politieke en maatschappelijke gevolgen, mochten zowel de instroom als de dwangwet niet gestopt worden.
Want die dwangwet kunnen, nee, moeten wij hier volgende week wegstemmen, als Nederland zoals wij dat kennen, ons lief is. Aangaande de instroom het volgende: het probleem is namelijk niet een tekort aan opvang, maar een veel te hoge instroom. Het VVD-asielbeleid in de kabinetten-Rutte I tot en met IV heeft op alle facetten van onze samenleving een onhoudbare druk gelegd. Dat is het probleem. Deze wet is dus geen oplossing voor, maar vormt alleen maar een vergroting van dit probleem. Het doel van deze wet is immers het huidige asielbeleid, bestaande uit open of in ieder geval zeer permeabele grenzen, en de asielopvang in Nederland in stand te houden.
Waarom is dat dan erg, mensen opvangen die zoals het uitgekauwde cliché zegt "op de vlucht zijn voor oorlog en geweld"? Ik geef u wat cijfers. In 2015 kwamen er zo'n 56.000 asielzoekers en nareizigers naar Nederland. Premier Rutte zei: nou, dit willen we nooit meer. Wat heeft hij sindsdien gedaan om dit te voorkomen? Vrij simpel: niets! In 2023 kwamen er nog ongeveer 50.000 asielzoekers naar Nederland met een nog onbekend maar groot aantal nareizigers, waar de IND blijkens recente publicaties geen enkel zicht op heeft. Het gaat om een instroom die maatschappelijke ontwrichting tot gevolg zal hebben. Dat zijn niet mijn woorden, maar dat schrijft NRC op basis van interne stukken van onder meer het COA, de IND, de politie en het ministerie van Justitie en Veiligheid. Maatschappelijke ontwrichting en een instroom die ongehinderd voort kan gaan.
Enfin, hier beginnen de problemen pas, want vrijwel al die asielverzoeken worden vervolgens beloond met een verblijfsvergunning. Ons inwilligingspercentage is een van de hoogste in de EU-lidstaten. En die verblijfsvergunning wordt meestal ook nog eens permanent. Nou, goed! Sommige partijen zullen hier vandaag betogen dat de spreidingswet of de dwangwet, hoe je het maar noemen wil, hand in hand moet gaan met de instroombeperking. Maar de werkelijkheid is dat de dwangwet iedere prikkel om ook maar iets aan instroombeperking te doen wegneemt. De dwangwet zal dus het vehikel blijken om, ondanks de val van het kabinet over asiel en het grote maatschappelijke draagvlak voor veel restrictiever beleid, gewoon door te gaan op de huidige weg.
Ik zei het al: de gevolgen voor de samenleving zijn immens, in zowel cultureel als maatschappelijk en financieel opzicht. Vorig jaar liet JA21 door prof. dr. Jan van de Beek doorrekenen wat de financiële en maatschappelijke kosten van asielmigratie zijn voor ons land tussen 2023 en 2027 op basis van de toen geldende, dus nog lagere, prognose. Het is een conservatieve berekening. Een paar conclusies en feiten. Een asielzoeker kost de schatkist over diens hele levensloop gemiddeld acht ton. Dat zei ik al tegen de heer Griffioen van BBB. Dat is gemiddeld. Er zijn ook mensen die heel veel werk doen en geld verdienen, maar gemiddeld, als je ze allemaal bij elkaar neemt, kost het per persoon acht ton over de hele levensloop. De jaarlijkse kosten van het asielbeleid bedragen gemiddeld 24 miljard euro. Alleen al de instroom van vorig jaar komt nu op een kostenpost van 28 miljard euro. Er zijn 90.000 extra sociale huurwoningen nodig om de instroom tot 2027 op te vangen. Let wel, dat is boven op de bestaande woningnood. De extra kosten aan bijstand komen neer op een miljard euro per jaar. De extra kosten door toegenomen criminaliteit worden geraamd op, op termijn, 12 miljard euro.
Voorzitter. De conclusie is helder: bij ongewijzigd asielbeleid wordt Nederland geconfronteerd met gevolgen die simpelweg niet te dragen zijn voor onze samenleving. Dit beleid zet onze welvaart, onze sociale zekerheid, ons onderwijs, onze zorg en onze woningmarkt op het spel en zet onze veiligheid en cultuur onder druk. Daar gaat de dwangwet — daar gaat het over vandaag — die alleen voorziet in het verwerken van deze instroom en niet in het indammen ervan, niets aan doen. Zoals mijn wijze vader vanmorgen tegen mij zei: de dwangwet is als alle dijken doorsteken om te voorkomen dat de zeespiegel stijgt.
Voorzitter. Daarnaast ondermijnt deze wet de lokale democratie en het mandaat van gemeenten. En ja — dat argument heb ik al gehoord in het debat vandaag — er zijn meer landelijk geldende wetten die het gemeentelijk mandaat overkoepelen. Onze partij, JA21, is echter een fervent verdediger van het subsidiariteitsbeginsel. Voor de toehoorder die deze term niet kent: deze term houdt in algemene zin in dat hogere instanties niet iets moeten doen wat door lagere instanties kan worden afgehandeld. In plaats van "hogere en lagere" kun je ook "grotere en kleinere" zeggen; het is maar hoe je het ziet. Het plaatsen van azc's met een grote impact op ruimtelijke ordening, sociale cohesie, veiligheid en lokale voorzieningen, is nou bij uitstek iets wat volgens dit mooie beginsel zo lokaal mogelijk moet en kan worden geregeld. Het feit dat een boel gemeenten zomaar zouden weigeren om azc's in hun gemeente te plaatsen, moet een signaal zijn voor de staatssecretaris dat deze wet van tafel moet. De gemeente en haar inwoners kunnen en willen het niet aan of niet meer aan.
Er is nog een probleem. Ik kom dan ook even op de inhoud van de wet zelf. Bij weigering is indeplaatsstelling door de minister de consequentie, oftewel: de laatste halte van een dwangwettraject is ingrijpen door de minister. Daar zit iets scheef, want standvastige en dappere gemeenten die tot het bittere eind blijven weigeren om hun inwoners met een azc op te zadelen, zijn uiteindelijk aangewezen op het oordeel van de minister. Dat ervaren wij als een lichtpuntje, dus het zal vermoedelijk onbedoeld in deze wet zijn beland, want zo wordt weigering een politieke zaak. Nu wordt het interessant, want wij zijn heel benieuwd hoe de staatssecretaris denkt dat dit gaat uitpakken. Een minister die bijvoorbeeld in verkiezingstijd een gemeente gaat dwingen om een azc te plaatsen, zien wij met grote geamuseerdheid tegemoet, mocht deze rampzalige wet worden aangenomen. Denkt de staatssecretaris niet dat dit leidt tot willekeur, beïnvloed door partijpolitiek of electoraal opportunisme? Wij zijn heel blij met dit vrolijke geitenpaadje in de dwangwet en willen vanaf deze plek gemeenten ook nadrukkelijk wijzen op deze optie. Rug rechthouden, poot stijf. Als u en uw inwoners geen azc wensen, laat het er maar eens op aankomen. Ik voorspel verkiezingswinst voor de partijen in een college van B en W die dit aandurven.
Ook zorgt de nieuwe Europese regelgeving die veiligelanders aan de buitengrenzen moet tegenhouden, voor een probleem inzake de dwangwet. Als die Europese maatregel überhaupt al effectief gehandhaafd wordt — dat moeten we nog maar even zien — dan zal dat pas op z'n vroegst per 2026 het geval zijn. Welk effect schat de staatssecretaris in dat dit zal hebben op de toestroom van de meest notoire groep overlastgevers, de veiligelanders, zodra men daar lucht van krijgt? Als zij weten dat je er na 2026 niet meer inkomt, kun je natuurlijk een piek verwachten van die vorm van migratie. Dat zou zomaar kunnen. Wat voor gevolgen heeft dat voor Nederland, dat dan onder een dwangwet zucht? Mijn fractie voorziet een explosie van de instroom uit veilige landen zolang dit nog makkelijk kan, en daarmee een enorme impact op de azc's. Volgens deze wet staan de Nederlandse azc's straks in iedere stad en in ieder dorp.
Dan heeft mijn fractie ook nog een vraag over het afschaffen van de doelgroepbeperking. Gemeenten worden straks niet alleen gedwongen om asielzoekers op te vangen, maar ze kunnen ook geen voorwaarden meer stellen aan welke op te vangen doelgroep dat dan is. Ergo, gemeenten zijn straks verplicht om veiligelanders op te vangen, in de wetenschap dat daar nou net veruit de meeste ellende van komt. Nu zijn er gemeenten die op dit moment wel asielzoekers opvangen, maar veiligelanders uitsluiten. Dat kan straks niet meer. Wat vindt de staatssecretaris hier zelf nou van? We horen het woord "draagvlak" heel veel. Dan heb je gemeenten die misschien zelf een azc willen — dat moeten ze dan zelf maar weten; wij zijn ervan dat gemeenten dat zelf mogen kiezen — en dan ga je die doelgroepbeperking schrappen.
Voorzitter. Dan nog een woordje over de aanloop naar dit debat. Wat een opmerkelijk traject hebben wij gezien. We hebben talloze brandbrieven en noodkreten ontvangen van allerlei clubs en organisaties die op een of andere manier baat hebben bij een hoge instroom. De asielindustrie werkt, maar niet voor de belangen van Nederland en de Nederlanders. Laat ik één ding heel duidelijk gezegd hebben. De medewerkers van de IND, de medewerkers in de azc's, de medewerkers die naar eer en geweten hun werk doen om de enorme instroom het hoofd te bieden en te zorgen dat iedereen gehuisvest en gevoed wordt, treft natuurlijk geen enkele blaam. Zij worden ook maar geconfronteerd met de gruwelijke gevolgen van slappe politiek en de sterke lobby van clubs als VluchtelingenWerk, Artsen zonder Grenzen, UNICEF en noem allemaal maar op, die de Nederlandse burger verantwoordelijk willen maken voor iedere vluchteling in deze wereld.
In dat licht zie ik ook het opmerkelijke werkbezoek dat wij op 5 januari brachten aan de noodopvang in Stadskanaal, waarbij uitsluitend sterke druk werd uitgeoefend om toch vooral voor de dwangwet te stemmen. Er was geen kritisch geluid te horen. Wat werd er wel gezegd door een benoemde burgemeester? Volgens hem waren veel medeburgemeesters best wel van zins een azc te openen in hun gemeente, maar effe niet als er net verkiezingen aan zitten te komen. Met andere woorden, de wil van de kiezer, die betaalt voor de opvang en opdraait voor de negatieve gevolgen ervan, is een hinderlijk obstakel voor de benoemde regenten om hun gemeente een azc in de maag te splitsen. Je klomp zou om minder breken.
Voorzitter. Hier in huis hebben wij expertsessies gehad, ook weer met opvallend eenstemmige en eenzijdige panels. Volgens mij maakte de heer Griffioen daar ook al een opmerking over. Wat was het cijfer ook alweer? Veertien positief tegen drie negatief of zo? Of elf tegen drie? Het was in ieder geval helemaal uit het lood. Alleen de eerder door mij genoemde professor Jan van de Beek en de Castricumse wethouder Paul Slettenhaar hadden een kritische noot. Zij waren dan ook op voorspraak van onder andere JA21 uitgenodigd. Toen ik de vertegenwoordigster namens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten erop wees dat haar betoog ten faveure van de dwangwet niet unaniem gedeeld wordt door de gemeenten die zij vertegenwoordigt, zoals zij wel deed voorkomen — dat zei ik net ook al tegen mevrouw Karimi — leidde dat tot woede en afkeuring. Dat was zelfs zozeer het geval dat zij het bestond om in een latere commissievergadering van de VNG, een orgaan waar nog nooit een burger op gestemd heeft, te stellen dat ik, een gekozen volksvertegenwoordiger, mijzelf tot persona non grata zou hebben gemaakt; ik heb veel gehoord in mijn leven, maar "persona non grata" nog niet. Dit omdat ik mij met deze feitelijke vaststelling dat de VNG niet unaniem namens alle gemeenten voor de dwangwet mag zeggen te zijn, volgens mevrouw Liesbeth Spies had misdragen. Dit voorbeeld illustreert maar weer de totaal regenteske houding van besturend en lobbyend Nederland en de schok die zij ervaren bij ook maar de geringste tegenspraak, in dit geval in de vorm van een feitelijke vaststelling.
Dan zijn er nog de Nederlandse burgemeesters die menen hun gemeenteraden de autonomie uit handen te moeten slaan met deze dwangwet, daarbij gretig geholpen door de media. De talkshows en kranten vervulden een kwalijke rol door vrijwel uitsluitend voorstanders uit allerlei gremia en belangenclubs in een opzichtige lobbycampagne ruim baan te geven, zonder kritische vragen en zonder tegengeluid.
Dan was er ook nog de schwalbe hier in huis, die leidde tot het niet controversieel verklaren van deze wet, terwijl iedereen ziet dat een wet met deze verstrekkende impact natuurlijk door een nieuw kabinet moet worden meegenomen in de coalitiebesprekingen. Het procedurele gekonkel om deze wet met stoom en kokend water door de senaat te jassen; het is allemaal niet fraai. Maar goed, we voeren nu vandaag dit debat met elkaar.
Voorzitter. De dwangwet is een verkeerde oplossing voor het verkeerde probleem. Het probleem is de instroom. Die kan direct fors worden ingeperkt, sneller dan de dwangwet kan worden ingevoerd. De oplossing van dwang omdat ongekozen commissarissen van de Koning, burgemeesters, lobbyclubs, gesubsidieerde goede doelen en linkse partijen dat willen, druist in tegen de wens van een meerderheid van de Nederlanders — trouwens ook onder linkse stemmers — om de asielmigratie aan banden te leggen. Als we dat doen, en dat kan op korte termijn, is er voldoende fatsoenlijke opvang en draagvlak voor degenen die dat dan nog echt nodig hebben en verdienen, zonder dwangwet.
Voorzitter, dank u wel.
De voorzitter:
Dank u wel. Dan schors ik de vergadering tot vanavond 20.00 uur vanwege verplichtingen van een aantal van onze leden buiten Den Haag.