Verslag van de vergadering van 18 juni 2024 (2023/2024 nr. 36)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 10.42 uur
De heer Nicolaï i (PvdD):
Dank u wel, voorzitter. We hebben het vandaag ook over de internationale rechtsorde en dat is een kwestie die ook onze fractie beweegt en door haar in de gaten wordt gehouden. Ons land steunt Oekraïne militair in haar strijd tegen de Russische agressie. Terecht verwees deze minister in eerdere antwoorden op onze vragen naar artikel 51 van het VN-Handvest, waarin het recht op zelfverdediging geregeld is. Dat recht impliceert echter niet het recht van Oekraïne om bij haar verdediging gebruik te maken van soorten wapens die beschaafde landen afwijzen als onmenselijk of om handelingen te verrichten die in strijd zijn met het humanitair oorlogsrecht. In de preambule bij het Verdrag inzake clustermunitie wordt dat helder verwoord. De verdragspartijen — Nederland is een van de verdragspartijen — baseren zich "op de beginselen en regels van het internationaal humanitair recht, met name het beginsel dat het recht van de partijen bij een gewapend conflict ten aanzien van de keuze van de methoden en middelen van oorlogvoering niet onbegrensd is". Niet onbegrensd is. Dat zal deze minister toch onderschrijven? Ik vraag het voor alle zekerheid, via u, voorzitter, maar recht op de vrouw af. Hierover zou geen onduidelijkheid mogen bestaan. Dat geldt ook voor de overweging in die preambule ten aanzien van "de rol van het openbare rechtsbewustzijn bij de bevordering van de beginselen van menselijkheid zoals dat blijkt uit de wereldwijde oproep een einde te maken aan het door clustermunitie veroorzaakte lijden van burgers". Want het zijn de beginselen van menselijkheid die ten grondslag liggen aan de wereldwijde oproep een einde te maken aan het door clustermunitie veroorzaakte lijden van burgers.
Voorzitter. De minister schrijft dat Oekraïne geen partij is bij het Verdrag inzake clustermunitie, zodat zij niet aan de bepalingen daarvan kan worden gehouden. Formeel klopt dat, maar als we het over het openbare rechtsbewustzijn hebben en over de erkenning door Nederland van de in het verdrag tot uitdrukking gebrachte beginselen van menselijkheid, laat dat dan toe dat Nederland mag wegkijken als Oekraïne de clustermunitie gebruikt die de VS — ook geen partij bij het verdrag — haar hebben geleverd en mogelijk ook clustermunitie verspreidt met door ons verstrekte F-16's? Mijn vraag aan de minister is of Nederland hier weg mag kijken. Hoe verdraagt zich dat met ons rechtsbewustzijn? Hoe integer is dat? Maakt dat ons medeschuldig als de geschiedenis straks leert dat de clustermunitie rampen heeft aangericht?
Voorzitter. Concreet heeft onze fractie gevraagd: als wij militaire steun verlenen, waarom verlangt Nederland dan niet van Oekraïne dat zij de door Nederland verschafte middelen niet inzet om clustermunitie te gebruiken of dat mogelijk te maken? Het formele antwoord van de minister is: wij kunnen Oekraïne niks verbieden en geen restricties opleggen. Aan het verbod dat uit het verdrag voortvloeit is Oekraïne immers niet gehouden, zo lijkt de redenering. Maar er wordt niet eenzijdig door Nederland een plicht aan Oekraïne opgelegd en al helemaal niet een plicht om zich te houden aan een het verdrag waarbij zij geen partij is. Als Nederland bereid is om aan Oekraïne als steun militaire middelen te verschaffen, maar dat afhankelijk stelt van de afspraak met Oekraïne dat die middelen niet ingezet mogen worden om clustermunitie te gebruiken of om het gebruik van zulke munitie praktisch of logisch stiekem mogelijk te maken, dan leggen wij geen plichten op. Oekraïne kan zelf afwegen of zij onder die voorwaarde gebruik wil maken van ons aanbod. Het blijft formeel vrij, al is dat in mijn ogen niet verantwoord in het licht van beginselen die beschaafde landen onderschrijven, om clustermunitie te gebruiken. Alleen mist het dan onze militaire hulp. Waarom is Nederland niet bereid om die voorwaarde te stellen als het vindt dat andere landen, landen die geen partij zijn bij het verdrag, zich behoren te onthouden van het gebruik van zulke onmenselijke wapens? Graag een duidelijke reactie van de minister.
Voorzitter. Er zijn ook landen die geen partij zijn bij de verdragen die het gebruik van kernwapens of chemische wapens verbieden. Het is gebruikelijk en deze minister bekend dat de EG in handelsverdragen een standaardclausule opneemt inzake het tegengaan van de proliferatie van massavernietigingswapens. Als de EG deze voorwaarde stelt, maakt Nederland daartegen toch geen bezwaar met als argument dat wij geen restricties mogen stellen aan landen die geen partij zijn bij verdragen die op ontwapening en non-proliferatie betrekking hebben? Die voorwaarde stellen staat ons vrij. Waarin verschilt dat nou van de situatie dat bij een afspraak over militaire steun aan Oekraïne de voorwaarde wordt gesteld dat de andere partij dient af te zien van het gebruik van clustermunitie? Graag een reactie hierop van de minister.
Voorzitter. Nederland is als partij bij het Verdrag inzake clustermunitie op grond van artikel 1 van dat verdrag verplicht om onder geen enkele omstandigheid "enige activiteit die op grond van dit Verdrag verboden is voor een Staat die Partij is te steunen". Dat staat er. Ons land mag dus niet het gebruik van clustermunitie door Oekraïne steunen. Maar als ons land vliegtuigen levert of bijdraagt aan het gebruik en onderhoud van vliegtuigen die Oekraïne gebruikt om clusterbommen af te schieten of af te werpen, dan verleent ons land toch steun die artikel 1 van het verdrag Nederland verbiedt te leveren? Graag een duidelijk antwoord van de minister.
Voorzitter. Het verlenen van militaire steun die Oekraïne in staat stelt om bij haar zelfverdediging tegen Rusland clustermunitie te gebruiken, verdraagt zich niet met het recht en met de beginselen van menselijkheid die beschaafde landen eerbiedigen. Het leidt bovendien tot een escalatie van oorlogshandelingen. Want wanneer door het Westen onmenselijke wapens worden ingezet, worden grenzen overschreden die het voor Poetin makkelijker maken om te kiezen voor de inzet van nog onmenselijkere wapens als hij in de verdrukking komt en om dat als schijnlegitimatie te gebruiken voor verdere escalatie. Binnen de NAVO worden gesprekken gevoerd over het uit de opslag halen van kernwapens en die op stand-by te zetten. Rusland heeft vorige maand al meerdere oefeningen gedaan voor de inzet van kernwapens bij en over de grens van Oekraïne en dreigt met de inzet van tactische kernwapens. Over en weer spierballentaal die een voorbode lijkt van verdere escalatie in plaats van onderhandelingen.
Voorzitter. Zelfverdediging is wat mijn fractie betreft een gerechtvaardigde en zelfs noodzakelijke optie voor een land waarvan de soevereiniteit wordt aangetast. Maar we moeten ons bewust zijn van het feit dat het leveren van clusterbommen door NAVO-bondgenoten of het inzetten van door ons of door onze bondgenoten geleverde wapens op Russisch grondgebied de kans in zich bergt dat de veiligheid niet wordt bevorderd maar juist verkleind. Het NAVO-bondgenootschap is opgericht om het eigen grondgebied te verdedigen tegen van buiten komende agressie en onheil, louter als defensieve operatie, maar ook — in mijn optiek — om te voorkomen dat de gehele NAVO of zelfs de hele wereldbevolking wordt meegesleept in een escalerend conflict als waarmee Poetin dreigt. Onvoorspelbare heersers als Poetin die bewijzen geen waarde te hechten aan honderdduizenden mensenlevens als offer voor hun machtsdenken laten zich maar al te graag meeslepen in een verdere escalatie die in de ogen van Poetin zelfs tot de inzet van kernwapens kan leiden.
Voorzitter. Ik vraag de minister hoe de regering oordeelt over een eventueel escalerende werking van het inzetten van clustermunitie met gebruik van door ons land ter beschikking gestelde straaljagers of andere militaire middelen en van het toestaan van het gebruik daarvan tegen verder gelegen doelwitten in Rusland. Maar nog belangrijker is dat de regering zich zou moeten afvragen of haar medewerking aan de inzet van clustermunitie die op doelen in Rusland zou mogen worden gericht geen stap terug is in de strijd voor de beginselen van menselijkheid die Nederland met de ondertekening van het Verdrag inzake clustermunitie heeft erkend.
Meer dan twintig regeringsleiders en functionarissen, ook uit landen die de oorlogsinspanningen van Oekraïne steunen, bekritiseerden het besluit van de Amerikaanse regering om clustermunitie aan Oekraïne over te dragen. Human Rights Watch schreef vorig jaar mede naar aanleiding van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne een indringend rapport met een oproep om clustermunitie wereldwijd te verbieden. Het kan en mag toch niet zo zijn dat Nederland zich niet zou aansluiten bij dat pleidooi en geen vergaande consequenties zou trekken uit het feit dat zowel NAVO-bondgenoot VS als de Russische agressor en het Oekraïense leger zich niets aantrekken van een internationaal gewenst en noodzakelijk verbod op het gebruik van clustermunitie?
Clustermunitie is onmenselijk en in feite gericht tegen de bevolking van het land dat ermee getroffen wordt. Veel submunitie ontploft namelijk niet bij de eerste impact, waardoor blindgangers achterblijven die afgaan wanneer onschuldige burgers in de buurt komen. In The Guardian van 10 juli 2023 verscheen het alarmerende bericht dat 20.000 bewoners van Laos, waarvan de helft kinderen, gedood of gewond werden nadat de Vietnamoorlog was beëindigd: een halve eeuw na de bombardementen! Gaat Nederland eraan meewerken dat onschuldige burgers in Rusland deze gruwelen te wachten staan? Dit is geen politieke vraag, maar een kwestie die verbonden is met beginselen van menselijkheid, met ons openbaar rechtsbewustzijn en met ethiek. Deze minister zal zich dat bewust zijn, dat weet ik. Daarom onze dringende vraag aan haar hoe zij hiertegen aankijkt.
Mijn fractie kijkt met belangstelling uit naar de antwoorden.
De voorzitter:
Dank u zeer. Wenst een van de leden in de eerste termijn nog het woord? Dat is niet het geval. Minister, ben u in de gelegenheid om direct te reageren op de vragen van de Kamer of heeft u een kwartier of zo nodig om uw termijn voor te bereiden? Twintig minuten, begrijp ik. Ik schors de vergadering voor twintig minuten.