Verslag van de vergadering van 19 november 2024 (2024/2025 nr. 08)
Status: ongecorrigeerd
Aanvang: 11.45 uur
Een verslag met de status "ongecorrigeerd" is niet voor citaten en er kan geen recht aan ontleend worden.
De heer Van Apeldoorn i (SP):
Voorzitter. Afgelopen vrijdag verloor deze minister opnieuw een staatssecretaris. Dat raakt helaas ook de ouders van het toeslagenschandaal, die nu misschien nog langer moeten wachten op herstel en voor wie deze staatssecretaris zich zo inzette. Dat uitgerekend zij nu is vertrokken wegens wat zij benoemt als "polarisatie", kennelijk ook binnen het kabinet, is buitengewoon te betreuren. Het versterkt ook niet ons vertrouwen in het kabinet, een kabinet en een coalitie die eraan bijdragen dat mensen in het land tegen elkaar opgezet worden in plaats van dat de problemen van mensen worden opgelost.
Problemen oplossen gebeurt wat ons betreft ook niet in deze Miljoenennota. Al zou het schaamrood je toch vooral naar de kaken moeten stijgen bij de zelfgecreëerde chaos van dit kabinet, de VVD kan in zoverre tevreden zijn dat er met deze minister een echte marktliberaal aan het roer van Financiën staat, een minister die zijn geloof in de zegeningen van de zogenaamde vrije markt ook graag publiekelijk belijdt. Ik zie de heer Van Ballekom knikken. Terwijl dit geloof in Nederland wel over zijn hoogtepunt heen was — zelfs het CDA nam er afstand van, en onlangs ook nog NSC-leider Omtzigt — blijkt het neoliberalisme toch een hardnekkig virus te zijn, een virus dat ook deze Miljoenennota opnieuw heeft geïnfecteerd, alsook het regeerprogramma.
Waar Omtzigt het in zijn HJ Schoo-lezing betreurde dat "het ijzeren geloof in het primaat van de markt", zoals hij dat noemde, de overheid vele instrumenten uit handen heeft geslagen en dat het aantrekken van buitenlands kapitaal het belangrijkste overblijvende sturingsinstrument is geworden, hamert deze Miljoenennota juist op dat instrument, oftewel het zogenaamde vestigingsklimaat. Onder dit mom worden vooral cadeaus uitgedeeld aan het kapitaal. Dus het heffen van dividendbelasting op de inkoop van eigen aandelen wordt weer teruggedraaid, evenals de versobering van de, wat mijn fractie betreft, onuitlegbare expatregeling. Verder worden de grootaandeelhouders weer bediend met het terugdraaien van de verhoging van het box 2-tarief. Drie keer kassa voor het kapitaal.
De btw-verhoging op sport, cultuur en media, waar naast de sectoren zelf ook vooral gewone mensen de dupe zouden zijn, lijkt dankzij het verzet van deze Kamer weliswaar teruggedraaid te worden, maar een garantie hierop wil deze minister nog niet geven. Of wil hij dat nu wel aan deze Kamer? We komen uiteraard nog op een en ander terug bij de behandeling van het Belastingplan, maar met deze cadeautjes aan het grootkapitaal lijkt dus precies datgene te gebeuren waar Omtzigt zich tegen keerde. Het is dus wel duidelijk welke ideologische visie het binnen de nieuwe coalitie gewonnen heeft. Is de minister dat met mij eens? Of ziet hij in zijn Miljoenennota Omtzigts kritiek op het neoliberalisme en de roep om weer meer regie voor de overheid wel degelijk ook terugkeren? En zo ja, waar dan? Want ik zie het niet. Graag een reactie van de minister. Neoliberale politiek betekent dat we worden overgeleverd en uitgeleverd aan het kapitaal, en ook dat dat kapitaal zich een steeds groter deel van de nationale koek toe-eigent. De verdeling tussen arbeid en kapitaal wordt steeds schever. Dat zien we terug — de collega van GroenLinks-PvdA had het daar ook al over — in de zogenaamde arbeidsinkomensquote, oftewel het deel van de nationale economie dat naar de hardwerkende Nederlanders gaat.
De heer Griffioen i (BBB):
Meneer Van Apeldoorn, twee vragen. Met ingang van '23 is een tweede huis in box 3 zeer behoorlijk belast. Dat is toch niet in het voordeel van het grootkapitaal, zoals u het noemt. En twee — we hebben het er eerder vandaag over gehad — die teruggave van het forfaitair vastgestelde tarief op vermogen. Dat is ook geen cadeautje aan het grootkapitaal. Bent u dat met mij eens?
De heer Van Apeldoorn (SP):
Dat zijn twee verschillende dingen. Het eerste: ik ben blij dat dat tweede huis belast wordt. Ik zeg ook niet dat er helemaal geen belasting is op vermogen in Nederland. Overigens wees ook collega Martens van GroenLinks-PvdA erop dat Nederland, als je alles bij elkaar optelt, het enige land is dat uiteindelijk een negatieve belasting heeft op vermogen, dankzij onze royale hypotheekrenteaftrek. Nu haalt u er één element uit en zegt u "dat is een belasting op vermogen". Dat klopt. En gelukkig maar!
Als het gaat om box 3 en de teruggave aan vermogenden, dan sluit ik mij geheel aan bij het verhaal van mijn collega vanmorgen. We leven in een rechtsstaat, dus natuurlijk moeten we arresten van de Hoge Raad uitvoeren en naleven. De vraag is wel hoe je dat vervolgens gaat betalen en of je echt vindt dat je iedereen, ook de hardwerkende Nederlanders en zelfs die aan de onderkant, daaraan mee moet laten betalen. Als je tegelijkertijd bijvoorbeeld de algemene heffingskorting verlaagt met meer dan €300 en maatregelen, die de koopkracht van hardwerkende Nederlanders aan de onderkant zouden hebben verbeterd, uitstelt, mede om dat gat in box 3 te financieren, dan vindt mijn fractie dat niet rechtvaardig.
De voorzitter:
Meneer Griffioen tot slot.
De heer Griffioen (BBB):
Dan een klein beetje een herhaling van wat we vanmorgen ook naar aanleiding van het betoog van de heer Martens hebben gehad. Die teruggave is een teruggave van te veel betaald belastinggeld. En die forse verhoging op huizen in box 3 is zeer fors geweest en dus zeker niet in het voordeel van het kapitaal. Bent u dat met mij eens?
De voorzitter:
Tot slot meneer Van Apeldoorn.
De heer Van Apeldoorn (SP):
Ja, ik wil nog wel iets zeggen tegen de heer Griffioen over box 3, want daar ging het inderdaad vanmorgen ook over. Er wordt gezegd: er is te veel belasting betaald door deze vermogenden. Dat klopt in zoverre dat er gerekend werd met een fictief rendement. Dat is de heer Griffioen welbekend. Dan kun je achteraf zeggen: over een aantal jaren is te veel belasting betaald. Maar dat lag natuurlijk vooral aan het instrument, waarvoor bijvoorbeeld Jan Marijnissen en met hem vele anderen al twintig jaar geleden waarschuwden. Zij zeiden: wij moeten af van dat fictieve rendement; dat werkt niet en dat gaat tot problemen leiden. Als wij destijds al een reële vermogensrendementsheffing hadden gehad, dan hadden we dit probleem niet gehad. Dan hadden we meer vermogen effectief kunnen belasten dan we nu gedaan hebben en dan had er nu niet zo veel geld terug gehoeven. Dezelfde vermogenden die nu geld terugkrijgen, hebben dan misschien op papier nadeel geleden vanwege dat fictieve rendement, maar in de jaren daarvoor, toen het heel goed ging met de beurs, betaalden ze feitelijk te weinig belasting, minder dan wat de bedoeling was. Om die reden en om het feit dat die rekening nu betaald wordt door iedere Nederlander, wat vooral bij de lagere middeninkomens terechtkomt, vindt mijn fractie dat echt onrechtvaardig.
De voorzitter:
Dan stel ik voor dat u uw betoog vervolgt.
De heer Van Apeldoorn (SP):
Ja. Waar was ik gebleven? De arbeidsinkomensquote. Na een trendmatige daling van de aiq van bijna drie decennia heeft het aandeel dat werknemers hebben in ons nationaal inkomen in 2023 een dieptepunt bereikt van 67,6%. In 1995 was de aiq nog boven de 80%. De winstquote is natuurlijk evenredig gestegen. Onderzoek van de FNV laat zien dat de winst van de grootste beursgenoteerde bedrijven vorig jaar steeg met 11%. De lonen bleven daarbij opnieuw achter. De reële lonen liggen nog altijd lager dan vier jaar geleden, en dit zal volgend jaar ook nog het geval zijn. De minister is natuurlijk bekend met deze cijfers, maar de vraag is wat hij eraan wil gaan doen. Wil hij er überhaupt iets aan doen of ziet hij het feit dat de verdeling tussen arbeid en kapitaal steeds meer uit balans raakt, als een natuurverschijnsel? In een gesprek met de commissie voor Financiën van deze Kamer deelde de president van De Nederlandse Bank onlangs mijn zorgen over de structureel lage aiq. De heer Knot vond de huidige aiq "erg laag" en stelde daarbij dat het uiteindelijk in het belang van werknemers noch van werkgevers is, omdat deze scheefheid en de onvrede die daaruit voortvloeit ook "het hele Nederlandse model, inclusief de steun voor een open economie, kan ondermijnen". Deelt de minister deze zorg van de president van DNB? Zo ja, ziet hij mogelijkheden voor dit kabinet om die aiq structureel omhoog te krijgen? Als hij die mogelijkheden ziet, waarom pakt hij die dan niet?
Voorzitter. Ik zei het al: de VVD kan tevreden zijn. De PVV heeft intussen de ene na de andere verkiezingsbelofte gebroken, maar dat lijkt niet te deren zolang dat strengste asielbeleid ooit er maar komt, en de polarisatie verder wordt verscherpt. Maar de samenleving betaalt de prijs, want ons land wordt er niet socialer op. De sterk gestegen winstquoten en een kabinet dat het kapitaal op zijn wenken bedient: het is allemaal des te schrijnender, omdat dit kabinet tegelijkertijd niets wil ondernemen om de armoede in onze rijke land verder terug te dringen. Ja, onder het vorige kabinet is de armoede met name onder kinderen gedaald, met nog extra maatregelen, mede onder druk van deze Kamer; ik zei het eerder al. Dat is uiteraard mooi, maar we zijn er nog lang niet. Toch reikt de ambitie van dit kabinet niet verder dan de armoede in Nederland niet verder te laten stijgen. Alsof het moreel aanvaardbaar is dat in ons land nog zo veel kinderen in armoede opgroeien. De minister zal ongetwijfeld antwoorden dat hij kinderarmoede óók een probleem vindt en dat hij dat het liefst zou uitbannen. Maar feit is dat dit kabinet geen enkele ambitie toont op dit terrein, als het ware achteroverleunt en zich tevredenstelt met de status quo. Als de minister het anders ziet, dan hoor ik het graag. Maar kan hij dan alsjeblieft ook zeggen welke maatregelen, bijvoorbeeld in deze Miljoenennota of in de kabinetsplannen, gericht zijn op het verder terugdringen van de armoede, met name onder kinderen?
Want natuurlijk hoeven we ons er niet bij neer te leggen dat — dit is op basis van een nieuwe rekenmethode — 115.000 kinderen in armoede opgroeien. Eigenlijk ga ik ervan uit dat velen in deze Kamer dat met mij eens zullen zijn. Het zou effectief zijn om het minimumloon fors te verhogen, zoals ook bepleit door de Commissie sociaal minimum. Maar zelfs de bescheiden verhoging van het minimumloon, waartoe de Tweede Kamer eerder besloten had, is door het rechtse motorblok van deze Kamer dit voorjaar tegengehouden. Het nieuwe kabinet besloot het daarbij te laten, alle verkiezingsbeloften ten spijt. Kan de minister uitleggen waarom dit kabinet niet bereid is om iets te doen om het sociaal minimum structureel omhoog te krijgen? Wat doet dit kabinet nu daadwerkelijk om de bestaanszekerheid van mensen te verbeteren?
Voorzitter. Voor mijn fractie zijn de aiq en het armoedepercentage belangrijkere indicatoren dan het begrotingstekort. Toch lijkt ook deze minister zich, geheel in Nederlandse traditie, vooral op het laatste blind te staren. De regering beroept zich daarbij uiteraard, zoals altijd, op de arbitraire en macro-economisch kortzichtige, Europese begrotingsregels. De minister laat zich er graag op voorstaan dat hij ook macro-econoom is. Vindt hij als macro-econoom die 3% als maximum voor het begrotingstekort en die 60% maximale nationale schuld ook echt logisch en rationeel? Bovendien blijkt dat we ons de afgelopen jaren steeds vaker arm rekenen. Ik heb al eerder bij interrupties gezegd dat het begrotingstekort achteraf steeds lager uitvalt. Ook de Raad van State merkt op dat het CPB de economie, en dus de begrotingsbalans, steeds moeilijker kan voorspellen. Weten we dan eigenlijk wel, vraag ik de minister, of we zogenaamd "scherp aan de wind" varen ten aanzien van de, wat ons betreft, dubieuze Europese begrotingsregels?
Voorzitter. Het allerbelangrijkste is dat je ook meer kan belasten in plaats van bezuinigen, mocht de staatsschuld toch te ver dreigen op te lopen. Natuurlijk vinden ook wij dat je de schuld niet onbeperkt kan laten stijgen. Maar als het dan nodig is om de uitgaven en de inkomsten meer in balans te brengen, dan kan je natuurlijk ook wat aan de inkomstenkant doen. Toch zien we bij deze minister en dit kabinet alleen maar de bezuinigingsreflex, alsof er maar één manier is om het tekort naar beneden te brengen. De SP vindt dit een verkeerde reflex. Nee, je kan de schuld niet eeuwig laten oplopen. Beter is het om de te rijken te belasten dan om van de rijken te lenen. Je slaat dan twee vliegen in één klap: je brengt niet alleen het begrotingstekort omlaag, maar doet ook iets tegen de extreme vermogensongelijkheid in ons land. Terwijl de intensiteit van de armoede —dat wil zeggen hoe diep mensen onder de armoedegrens zitten — opnieuw is toegenomen vorig jaar en blijkt dat onder die armen een steeds grotere groep werkende Nederlanders zit, is vorig jaar de Quote 500 weer nog rijker geworden in ons land. Maar ook hier, net als bij het verder reduceren van de armoede, laat het kabinet alle ambitie varen. Sterker nog, het lijkt de enorme vermogensongelijkheid wel best te vinden. Het vorige kabinet deed te weinig op dit gebied, maar nam het ibo-rapport van Van Geest over de vermogensongelijkheid ten minste nog serieus. Ook hier kom ik op terug bij het Belastingplan, maar nu is de vraag aan deze bewindslieden of men ook maar één maatregel kan noemen voor volgend jaar die eraan zal bijdragen dat de vermogensverdeling in ons land evenwichtiger zal worden. En waarom laat het kabinet alle Nederlanders meebetalen aan de compensatie van vermogenden voor in totaal 14 miljard euro ten gevolge van de uitspraken van de Hoge Raad ten aanzien van box 3?
In plaats van het belasten van de allerrijksten, kiest dit kabinet voor bezuinigen. Een deel daarvan moet al volgend jaar worden doorgevoerd en dus worden verschillende sectoren van onze samenleving, essentiële sectoren, hard getroffen. Het zijn bezuinigingen die niet alleen niet sociaal zijn en de kwaliteit van onze samenleving aantasten, zoals wederom bezuinigingen in de zorg, maar die ook dom en kortzichtig zijn, ook vanuit het oogpunt van de kracht van onze economie en ons zogenaamde "verdienvermogen". Want het kabinet heeft de mond vol van dit verdienvermogen, maar het wil wel tegelijkertijd structureel een kleine 2 miljard bezuinigen op onderwijs, waarvan 1 miljard op het hoger onderwijs. Onbegrijpelijk.
De voorzitter:
Ik laat meneer van Apeldoorn even afronden.
De heer Van Apeldoorn (SP):
Onbegrijpelijk dom, voorzitter. En die asociale langstudeerboete is een directe aanslag op de toegankelijkheid van het hoger onderwijs. Wilt u dat ik mijn hele betoog afmaak, voorzitter?
De voorzitter:
Wat ik wil is een andere vraag, maar maakt u het in ieder geval af.
De heer Van Apeldoorn (SP):
Ik ben bijna klaar, voorzitter. Kortzichtig zijn ook de extreme bezuinigingen op wat nu ontwikkelingshulp heet, 2,4 miljard structureel. Wat betreft de koppeling, sluit ik me graag aan bij de eerdere vragen van collega Bovens. Het is niet alleen moreel niet uit te leggen dat je zo extreem bezuinigt op de allerkwetsbaarsten in de wereld, maar het dient zeker ook niet de langetermijnbelangen van Nederland. Eigenlijk zijn alle deskundigen het daar wel over eens, maar ik vrees dat dit kabinet op dit punt niet zo veel opheeft met die deskundigheid.
Voorzitter, de conclusie is duidelijk. Dit is het kabinet van het kapitaal. In plaats van onze welvaart eerlijk te delen, verdeelt dit kabinet alleen maar het land. Ik kijk desalniettemin uit naar de beantwoording van de zijde van de regering.
Dank u wel.
De voorzitter:
Dank u wel, meneer Van Apeldoorn. Dat is het woord aan de heer Griffioen voor een korte interruptie namens BBB.
De heer Griffioen (BBB):
Voorzitter, dank. Ik sta hier even omdat ik u toch even in herinnering wilde brengen dat het vorige kabinet 500 miljoen bezuinigd heeft op jeugdzorg, wat denk ik ook wel raakvlakken met armoede heeft, en dat dit kabinet dat weer heeft teruggetrokken. Dus die bezuiniging is van de baan. Dat is dan toch wel een goed punt, in alle negatieve dingen die u heeft gezegd over dit kabinet?
De heer Van Apeldoorn (SP):
Zeker. Dit kabinet heeft ook een aantal goede dingen gedaan of zal misschien een aantal goede dingen doen. De heer Griffioen heeft het over het vorige kabinet. Dat was niet mijn kabinet, zeg ik er even bij. Daar hadden wij ook veel kritiek op. Het is waar, dat is een punt waarop er een verbetering is en daar ben ik blij om. Er zijn eerder ook andere bezuinigingen, bijvoorbeeld op de zorg, niet doorgegaan. Dat was overigens al in de Tweede Kamer geregeld en niet zozeer in het hoofdlijnenakkoord, bij mijn weten. Waar het wel om gaat, is of je per saldo uiteindelijk die armoede weet te bestrijden en omlaag weet te brengen of niet. En dan zeg ik: dit kabinet toont een gebrek aan ambitie. Want ze zeggen: "De armoede is gedaald. Mooi, maar daar laten we het bij. Dus we gaan geen maatregelen nemen die ervoor zullen zorgen dat het aantal armen in Nederland nog verder afneemt, zodat het aantal kinderen dat in Nederland, ons rijke land, in armoede leeft af zal nemen." Nee, wordt gezegd: 115.000, daar laten we het bij.
De voorzitter:
Dank u wel. Dan geef ik het woord aan de heer Holterhues namens de ChristenUnie.