Verslag van de vergadering van 11 februari 2025 (2024/2025 nr. 18)
Status: ongecorrigeerd
Aanvang: 14.57 uur
Een verslag met de status "ongecorrigeerd" is niet voor citaten en er kan geen recht aan ontleend worden.
Mevrouw Van Aelst-den Uijl i (SP):
Dank, voorzitter. Allereerst zou ik de minister willen bedanken voor de uitgebreide en in veel gevallen duidelijke antwoorden. Uit de antwoorden bleek, zoals eerder ook in de Tweede Kamer duidelijk werd, dat Nederland zijn klimaatdoelen niet gaat halen met het huidige beleid. Nederland doet simpelweg te weinig, zowel in het opwekken van duurzame energie als in het besparen van energie. Dat is een treurige constatering, vooral als je kijkt naar de effecten van te weinig en ineffectief klimaatbeleid. Daar kom ik zo meteen nog even op terug. Dit zou echter ook een kans kunnen zijn voor dit kabinet om in te zetten op klimaatrechtvaardigheid en om in te zetten op klimaatbeleid dat bijdraagt aan bestaanszekerheid. Dat is klimaatbeleid dat er daadwerkelijk toe doet. Aangezien de kans dat we met de huidige maatregelen de doelen halen nihil is, stelde de minister in de Tweede Kamer sowieso met een pakket aan maatregelen te zullen komen. Dat is heel mooi, maar rijkelijk laat. Wij vragen ons dan ook af of de minister dit als kans gaat benutten om ook andere beleidsdoelen rond het versterken van bestaanszekerheid en het verkleinen van de kinderarmoede in Nederland te halen.
Voorzitter. De slechts zeer beperkte focus op verduurzaming en besparing verbaast de SP. Al zeker vijftien jaar bepleit mijn partij dat elke bespaarde kuub of kilowattuur niet duurzaam opgewekt hoeft te worden. Toch is er amper handhaving op bijvoorbeeld de energiebesparingsplicht. Elke kilowattuur of kuub die iemand in armoede niet hoeft te betalen, draagt sterk bij aan diens bestaanszekerheid. Hiermee pak je zowel bestaanszekerheid als klimaatbeleid op. De makkelijkste en snelste manier — de Tweede Kamer besprak dit ook al met de minister — is door met FIXbrigades achter de voordeur van mensen direct maatregelen te nemen.
Voorzitter. Wij denken echt dat de inzet van dit kabinet op die besparing achterblijft. Wij zijn heel benieuwd wat de minister daarmee gaat doen in de richting van de Voorjaarsnota. De energierekening gaat voor inwoners met dit kabinet namelijk omhoog. Zie ook het debat in de Tweede Kamer voor de discussie daarover. Door te treuzelen met maatregelen die de energierekening van inwoners positief raken, brokkelt uiteindelijk de steun voor verduurzaming onder inwoners af. Die steun hebben we keihard nodig om daadwerkelijk maatregelen te kunnen nemen, gezien de gigantische opgave waar we voor staan.
Voorzitter. We hebben het dan alleen nog maar over de rechtvaardigheid hier in Nederland en de impact van klimaatverandering op inwoners met een smalle beurs. Zoals mijn partij ook bij de behandeling van de Energiewet stelde, baart het ons echter sterk zorgen dat dit kabinet er erg weinig oog voor heeft dat klimaatbeleid op dit moment ook vaak de armste landen ter wereld schaadt. Wat ons betreft zou klimaatbeleid zónder slavernij en kolonialisme voor benodigde grondstoffen moeten gaan. Bij de inzet van dit kabinet op zaken als thuisbatterijen lijkt op dit moment totaal geen oog te zijn voor de grote impact op mens en milieu bij de winning van de benodigde grondstoffen. Klimaatbeleid behoort rechtvaardig te zijn, niet alleen hier in Nederland, maar ook daarbuiten.
Voorzitter. Dan warmte. We behandelen hier binnenkort de wet waarmee we warmtebedrijven als publieke voorziening in publieke handen gaan brengen. Wat de SP betreft zou dat ook een opmaat moeten zijn naar het overbrengen van alle energiebedrijven in publieke handen. Zij kunnen dan vanuit publiek belang helpen de verduurzamingsopgave op te pakken. De afhankelijkheid van marktpartijen, met hun grillen en winstbejag, is wat de SP betreft niet alleen onwenselijk maar ook ronduit contraproductief bij de aanpak van klimaatverandering.
Bij warmte hoort wat ons betreft ook de vraag: van wie is de warmte in de grond? We zien voorbeelden waarbij het tuinbouwkapitaal boort naar geothermie en zich op basis van vergunningen in een diameter van kilometers, de warmte in de bodem toe-eigent. Vervolgens wordt de overcapaciteit verkocht aan publieke bedrijven, wat publiek geld kost. Wij vragen de minister: waarom is er niet een publiek bedrijf, onder democratische controle, dat boort naar warmte? Glastuinbouwbedrijven kunnen die warmte dan kopen van een publieke partij. Bij een geval in Pijnacker-Nootdorp moest de gemeente zelfs bijspringen met een lening, omdat de private partij de risico's niet kon dragen. Daardoor bleven de lusten privaat, maar werden de lasten publiek, omwille van het warm kunnen stoken van het zwembad en huizen. Warmte is een van de belangrijkste inzetten van dit kabinet in de energietransitie. Wij zijn oprecht heel benieuwd hoe de minister omgaat met warmte in de bodem die vooralsnog van ons allemaal is, maar via vergunningen ineens van één bedrijf kan worden.
Voorzitter. Wat we in deze begroting echt missen is de samenhang tussen klimaatbeleid en andere beleidsterreinen, zoals vervoer. Door enorm dure bus- en treinkaartjes verschraalt het vermarkte openbaar vervoer en zal het autogebruik toenemen. Daarmee zal de uitstoot toenemen en zal er volgens autopartijen meer geïnvesteerd moeten worden in asfalt, wat niet kan, gezien de stikstofproblemen. Het is een gemiste kans dat de win-win-win-opties tussen verschillende beleidsterreinen niet benut zijn. Het is best zorgwekkend dat het kabinet met zijn beleidskeuzes problemen in de toekomst wederom groter maakt. Er is namelijk helemaal geen stikstofruimte om meer asfalt aan te leggen. Als er meer asfalt aangelegd moet worden, is er minder ruimte voor woningbouw en bedrijven. Wij vragen ons af hoe de minister bij het klimaatbeleid de samenhang ziet tussen de verschillende beleidsterreinen.
Voorzitter. Ik zei net al dat ik het graag zou willen hebben over wat de effecten zijn als we te weinig doen tegen klimaatverandering. Die effecten zijn enorm. Voor mijn partij is de inzet tegen klimaatverandering en voor duurzaamheid en milieu vanzelfsprekend. Wij zien de bittere noodzaak voor mens, dier, milieu én economie. We zien echter ook dat een aantal partijen met lange tanden klimaatbeleid voert, of zelfs klimaatbeleid tegenwerkt. Dat is waarom ik in dit debat over klimaat en economie wil uitzoomen op de effecten op diezelfde beleidsterreinen en andere beleidsterreinen, als Nederland zo weinig blijft doen als op dit moment het geval is. Zonder een drastische aanpak van klimaatverandering lopen de kosten voor opwarming van de aarde dit decennium wereldwijd mogelijk op tot 1,7 biljoen dollar per jaar. In de decennia daarna kan het zelfs verder stijgen naar 30 biljoen dollar in 2075. Dit stelde een groep van 738 economen afgelopen dinsdag. Ook kwam er in dit onderzoek naar voren dat twee derde van deze economen denkt dat het verstandig is om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Zij stellen dat de opbrengsten daarvan opwegen tegen de kosten die gemaakt moeten worden, bijvoorbeeld door het op peil houden van de voedselvoorziening en het voorkomen van natuurrampen.
Uit cijfers van de Verenigde Naties blijkt dat er tussen 2000 en 2019 ruim 7.300 natuurrampen hebben plaatsgevonden en dat de schade 3 biljoen dollar is. Dat is een onacceptabele hap uit het wereldwijde bruto binnenlands product. De schade is in de laatste twintig jaar toegenomen met 50%, los van de enorme menselijke schade, het menselijk leed van natuurrampen, en de impact die het voor zo veel mensen heeft. Klimaatverandering tast oogsten aan. Akkerbouwers onderschrijven dat de gevolgen van klimaatverandering voor 61% van hen opbrengstenderving met zich meebrengt door toenemende weersextremen, zo stelt onderzoek van Nieuwe Oogst in 2024. En ook voor inwoners kost het klauwen met geld door schade aan hun woningen.
Voorzitter. Het tast simpelweg onze economie aan. Wij wachten dan ook met smart op een pakket in de Voorjaarsnota waarmee Nederland stopt met het aantasten van de eigen economie en de eigen winstgevendheid. We horen graag een reflectie van de minister op dit thema. Hoe ziet zij dat het niet aanpakken van klimaatverandering effect heeft op onze eigen economie?
Voorzitter. Dan de economie; ik kijk ondertussen even naar de tijd. De impact van private equity, de invloed van roofkapitalisme op onze economie is groot. Kinderopvang, de energievoorziening, de zorg, parkeergarages en vele andere bedrijven: zij hadden ooit een zo belangrijke rol in het voorzien in eerlijke banen en leverden een bijdrage aan wijken, buurten, sportclubs en ga zo maar door. Bij veel voorzieningen die zijn opgebouwd met publiek geld en nagenoeg volledig afhankelijk zijn van dat publieke geld, eigent de winstnemer zich dat geld privaat toe zonder maar iets bij te dragen of toe te voegen aan de samenleving. De economie is op dit moment zeer ver weg van een bedrijf als Philips, dat een sportvereniging opzette — u kent 'm vermoedelijk allemaal nog steeds — investeerde in woonwijken en zich verantwoordelijk voelde voor het welzijn van de medewerkers, van schoonmaker tot leidinggevende. Het is vanzelfsprekend niet een verleden dat ik wil idealiseren, gezien ook bijvoorbeeld de positie van vrouwen in die tijd, maar het is wel een tijd waarin een bedrijf minder ver van de wijk verwijderd was en roofkapitalisme minder kans kreeg.
De economie raakt ook steeds verder weg van het investeren in het publiek belang en het opbouwen van kennis en eigendom voor het algemeen belang. Dan hebben we het nog niet over de veroorzaakte puinhopen, die vervolgens alsnog met publieke middelen moeten worden opgelost. Denk aan Co-Med, de energiecrisis, de vele toeslagen die nodig zijn om hoge winsten van bedrijven te subsidiëren. Private-equitybedrijven hebben op dit moment maar één doel: zo snel mogelijk zo veel mogelijk geld uit een bedrijf en een samenleving zuigen, zonder kosten te maken of bij te dragen aan voorzieningen.
Niet alleen laat dit kabinet roofkapitalisme ten koste gaan van publieke voorzieningen, ook andere bedrijven lijden hieronder. Zo hebben bedrijven rondom Chemours enorme economische schade. Dat komt dan nog boven op de gezondheidsschade voor inwoners en de milieuschade. Wat betreft de aanwezigheid van bedrijven die ons milieu vervuilen zal er volgens de minister steeds een evenwichtige afweging tussen economische en andere belangen moeten plaatsvinden. Maar tot welke grens is de minister bereid te gaan als het gaat om het handhaven van zwaar vervuilende bedrijven zoals Tata en Chemours? Hoeveel schade mogen omwonenden en omliggende bedrijven lijden ten behoeve van de winst van aandeelhouders?
Voorzitter. Resumerend: de SP mist een langetermijnvisie en mist de impact van beleidskeuzes van het ene ministerie op beleid en effecten bij andere ministeries. Zo heeft de karige inzet op klimaat direct gevolgen voor landbouw, wonen en economie. Het toestaan van roofkapitalisme en het in de uitverkoop zetten van publieke voorzieningen drijft zorgkosten onnodig op en maakt dat je als overheid steeds minder knoppen hebt om aan te draaien. Onrechtvaardig klimaatbeleid en het beleid van de afgelopen kabinetten en dit kabinet leiden tot meer armoede en meer ongelijkheid. En ga zo maar door.
Dank u wel.
De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Van Aelst. Dan is het woord aan de heer Panman namens de BBB-fractie.