Aanvang: 13.00 uur
Sluiting: 13.50 uur
Status: ongecorrigeerd
Een verslag met de status "ongecorrigeerd" is niet voor citaten en er kan geen recht aan ontleend worden.
Voorzitter: Vos
De voorzitter:
De verenigde vergadering van de Staten-Generaal, als bedoeld in artikel 65 van de Grondwet, is geopend.
Graag heet ik u allen van harte welkom.
Met deze verenigde vergadering begint het nieuwe parlementaire jaar 2025-2026. Dit jaar zullen de Nederlanders twee keer naar de stembus gaan: op 29 oktober om de leden van de Tweede Kamer te kiezen en vijf maanden later, op 18 maart, om hun gemeenteraadsleden te kiezen.
Het is vandaag de eerste keer dat Hare Koninklijke Hoogheid prinses Ariane aanwezig is als onze gast. Zij bereikte in april de kiesgerechtigde leeftijd. Samen met haar leeftijdgenoten kan zij bij de komende verkiezingen voor het eerst haar stem uitbrengen. Een belangrijk moment: verkiezingen zijn immers het feest van de democratie. Ze zijn hét moment waarop alle Nederlanders vanaf 18 jaar en ouder kunnen kiezen wie hen vertegenwoordigt. In onze democratische rechtsstaat is deze evenredige vertegenwoordiging van het grootste belang. Laten we die koesteren.
De voorzitter:
Geachte aanwezigen. Ik deel aan de verenigde vergadering mee dat de volgende leden zich hebben afgemeld:
Moonen, Prins en De Roon.
Deze mededeling wordt voor kennisgeving aangenomen.
Aan de orde is het uitspreken van de Troonrede.
De voorzitter:
Ik stel aan de orde de benoeming van een Commissie van in- en uitgeleide.
Zijne Majesteit de Koning zal vergezeld worden door de volgende leden van het Koninklijk Huis: Hare Majesteit koningin Máxima, Hare Koninklijke Hoogheid de Prinses van Oranje, Hare Koninklijke Hoogheid prinses Alexia, Hare Koninklijke Hoogheid prinses Ariane, Zijne Koninklijke Hoogheid prins Constantijn en Hare Koninklijke Hoogheid prinses Laurentien.
Ik benoem tot leden van de commissie die Zijne Majesteit de Koning en de overige leden van het Koninklijk Huis in- en uitgeleide zal doen: de heer Bosma, tevens voorzitter, de heer Koffeman, de heer Klaver, de heer Rietkerk, mevrouw Bezaan, de heer Van der Lee, mevrouw Becker, de heer Ellian en mevrouw Van Dijk.
De binnenkomst van Zijne Majesteit de Koning zal worden aangekondigd door de griffier van de Commissie van in- en uitgeleide, mevrouw Boeve. Zij begeleidt de commissie.
In afwachting van de komst van Zijne Majesteit de Koning vraag ik de leden van de Raad van State, de ministers, de gevolmachtigde ministers van Aruba, Curaçao en Sint-Maarten en de staatssecretarissen de zaal te betreden.
(De leden van de Raad van State, daarna de ministers, de gevolmachtigde ministers van Aruba, Sint-Maarten en Curaçao en de staatssecretarissen komen de zaal binnen, begroeten de Voorzitter en nemen hun plaatsen in.)
De voorzitter:
Bij binnenkomst van Zijne Majesteit de Koning speelt het koperkwintet van het Residentie Orkest, bestaande uit twee trompetten, een trombone, een tuba en een hoorn, volgens traditie Il discorso della corona van de componist Jurriaan Andriessen.
Na de troonrede begeeft Zijne Majesteit de Koning zich naar de uitgang van de schouwburg. Tijdens zijn vertrek zal cellist Stefano Bruno de eerste suite voor cello van Johann Sebastian Bach spelen.
Na de sluiting van de verenigde vergadering en bij het vertrek van Kamerleden en genodigden speelt het koperkwintet van het Residentie Orkest, versterkt door drie slagwerkers, de Hymne voor de Staten-Generaal voor de muzikale uittocht. Deze hymne is in 2015 gecomponeerd door Johan de Meij voor de viering van het 200-jarig bestaan van de Eerste en de Tweede Kamer der Staten-Generaal.
Ik verzoek de leden van de Commissie van in- en uitgeleide te beginnen met hun werkzaamheden.
(De leden van de Commissie van in- en uitgeleide verlaten de zaal.)
De voorzitter:
Wij wachten nu op de komst van de koning.
Intussen lees ik graag een gedicht voor van Jan Terlouw, oud-Eerste én Tweede Kamerlid en natuurlijk ook oud-bewindspersoon. Bovenal was hij schrijver. Jan Terlouw overleed eerder dit jaar en heeft een grote literaire erfenis nagelaten. Velen van u zijn ongetwijfeld groot geworden met zijn kinderboeken, maar ook Terlouws romans en poëzie hebben de tand des tijds doorstaan.
Zijn dichtbundel Gedichte gedachten verscheen in 2018. De gedichten gaan over natuur, over leven en liefde, over stad en land en over leed. Én er staan gedichten over politiek in, zoals het gedicht Vrijheid (1).
Vrijheid, begrip met een onvoorstelbare weidsheid,
een woord waar het leven spontáán van open bloeit.
Onbereikbare verten
worden door vrijheid ontsloten,
kale, woeste terreinen
zijn ineens te ontginnen,
het is of door vrijheid álles de hemel in groeit.
Vrijheid, zo hoog op ieders verlanglijst.
Als je ontbreekt, wat is het leven dan schraal.
Iedere nieuwe gedachte
gevangen binnen je schedel.
Iedere zin die je uitspreekt
verhuld in een hypocriet jasje,
diep door de knieën in houding, in mening, in taal.
Vrijheid, je laadt op onze fragiele schouders
Ook een grote verantwoordelijkheid.
Als we je kwetsbare plekje
niet hardnekkig verdedigen,
Als we de mogelijkheden
die je schenkt niet waarderen,
Keer je ons zomaar de rug toe, en zijn we je kwijt.
Geachte aanwezigen,
Laten wij de opdracht die Jan Terlouw in dit gedicht heeft verpakt, ook in dit nieuwe parlementaire jaar met ons meedragen.
Wij wachten nu op de komst van de koning.
De griffier van de Commissie van in- en uitgeleide:
De koning!
(Zijne Majesteit de Koning, Hare Majesteit de Koningin, Hare Koninklijke Hoogheid de Prinses van Oranje, Hare Koninklijke Hoogheid prinses Alexia, Hare Koninklijke Hoogheid prinses Ariane, Zijne Koninklijke Hoogheid prins Constantijn en Hare Koninklijke Hoogheid prinses Laurentien worden door de leden van de Commissie van in- en uitgeleide naar het troonpodium c.q. naar hun zitplaatsen begeleid.)
(Muzikaal intermezzo door leden van het Residentie Orkest)
De voorzitter:
Neemt u plaats.
(Zijne Majesteit de Koning houdt hierna de volgende rede.)
Leden van de Staten-Generaal,
Bij de start van dit parlementaire jaar geldt nog meer dan anders dat de polsstok van het regeringsbeleid niet verder reikt dan u toestaat. Het werk van het kabinet rust na de recente politieke ontwikkelingen immers op een zeldzaam smalle basis in beide Kamers van de Staten-Generaal. Het kabinet beseft terdege dat in de komende periode nauw overleg met u nodig zal zijn om voldoende steun te verwerven en nog resultaten te kunnen boeken.
Tegelijkertijd kennen de dagelijkse zorgen van mensen over werk, wijk en woning geen pauzeknop. Mensen willen een inkomen waarmee ze het einde van de maand halen, een veilige en vertrouwde woonomgeving, en een huis voor zichzelf en hun kinderen. Voor jongeren is een eigen woonruimte een cruciale stap op weg naar zelfstandigheid. Iedereen wil ook — heel concreet en dichtbij — kunnen rekenen op goede en toegankelijke zorg, op een sociaal vangnet als het leven even tegenzit en op onderwijs dat kinderen allereerst de basisvaardigheden leert. Dát zijn onderwerpen die mensen primair bezighouden.
Daarnaast leven we in een tijd van grote internationale veranderingen. Dat bleek eens te meer eind juni, toen de ogen van de hele wereld gericht waren op Den Haag. De succesvolle NAVO-top werd vrijwel meteen "historisch" genoemd. En inderdaad, het besluit om de defensie-uitgaven fors op te schroeven, markeert de ingrijpende en razendsnelle geopolitieke ontwikkelingen die zich voor onze ogen voltrekken. 80 jaar na de bevrijding van ons land zijn vraagstukken van vrede en veiligheid opnieuw urgent.
En ook op andere terreinen komen er grote thema's op ons af. Hoe benutten we de kansen die de snelle opkomst van kunstmatige intelligentie ons biedt, en hoe beperken we tegelijkertijd de risico's? Hoe om te gaan met toenemende digitale dreigingen? En hoe houden we de economie sterk en concurrerend, in een wereld van handelstarieven en nieuwe economische machtsverhoudingen? Het zijn grote vragen, waar geen snelle en gemakkelijke antwoorden op te geven zijn, maar waar regering en Staten-Generaal zich wel rekenschap van moeten geven.
Daarom is het goed als we ons, bij alle onzekerheden die er zijn, steeds realiseren dat het leven alleen achterwaarts kan worden begrepen, maar voorwaarts moet worden geleefd, zoals een bekende uitspraak luidt. Dat betekent dat politiek en samenleving in het hier en nu toekomstgericht moeten blijven denken en handelen, ook nu ons land voor nieuwe verkiezingen staat.
Tegen die achtergrond heeft het kabinet de intentie zo veel als mogelijk verder te bouwen op hetgeen in het achter ons liggende jaar in gang is gezet. Na de val van het kabinet is voor weinig onderwerpen van het regeringsbeleid besloten tot een pas op de plaats. Hopelijk biedt dat een basis om gezamenlijk stappen vooruit te blijven zetten. Regering en Staten-Generaal hebben hierin een verschillende rol, maar een gedeelde verantwoordelijkheid ten opzichte van de samenleving.
Helaas lijken in Nederland mensen steeds vaker tegenover elkaar te staan: op straat, online, op universiteiten en niet in de laatste plaats ook in Den Haag. Met uitgesproken opvattingen: voor of tegen, zwart of wit. Alsof het gelijk van de een automatisch het ongelijk inhoudt van de ander, terwijl de maatschappelijke werkelijkheid bijna altijd oneindig veel complexer is dan dat. Het kabinet is ervan doordrongen dat dit ook van zijn kant vraagt om een open, luisterende houding en om compromisbereidheid.
Debat en verschil van inzicht horen bij een levende democratie. Maar wat er ook bij hoort, is de bereidheid elkaar over die verschillen heen op een volwassen manier de hand te reiken. Het spreekt vanzelf dat het kabinet die opdracht om te beginnen op zichzelf betrekt, met als doel tot oplossingen te komen voor problemen en zorgen die breed in de samenleving leven. Samen met u en samen met de gemeenten, provincies en waterschappen.
Met die intentie zal het kabinet zich allereerst voluit in blijven zetten om de parlementaire behandeling van de nieuwe migratiewetgeving af te ronden. Grip krijgen op migratie is een van de grootste zorgen die leven in het land, en het onderwerp blijft hoe dan ook urgent.
Natuurlijk staat buiten kijf dat de grote lopende hersteloperaties, die al zo pijnlijk lang duren, met de grootst mogelijke kracht worden doorgezet: voor de Groningers, voor de toeslagenouders en voor iedereen die achteraf gezien een te lage WIA-uitkering kreeg. Voor de langere termijn ligt er een grote opdracht om regelgeving veel minder complex te maken, om herhaling te voorkomen.
Op het gebied van veiligheid is veel in gang gezet om de samenleving weerbaarder te maken tegen dreigingen van buitenaf. Maar ook de veiligheid in de eigen omgeving vraagt een stevige aanpak. We kunnen niet accepteren dat meisjes en vrouwen zich op straat niet veilig voelen, of mensen met een keppeltje op of een hoofddoek om, of dat twee mensen van hetzelfde geslacht niet hand in hand kunnen lopen. Dat vraagt iets van de hele samenleving, maar ook van politiek en bestuur. In de begroting voor 2026 is geld beschikbaar voor versterking van de veiligheid op stations, voor meer opvangplekken voor vrouwen die te maken hebben met huiselijk geweld en voor de aanpak van femicide.
Met het Aanvullend Zorg- en Welzijnsakkoord wordt de toegang tot de gezondheidszorg verbeterd. Samen met gemeenten werkt het kabinet verder aan de Hervormingsagenda Jeugd. Daarnaast is er het recente Hoofdlijnenakkoord Ouderenzorg, dat gericht is op verbetering van de langdurige zorg thuis en in het verpleeghuis. Al deze initiatieven vragen de komende periode om verdere invulling, zodat goede zorg in de toekomst beschikbaar blijft voor iedereen.
Heel belangrijk is uiteraard dat Nederland van het stikstofslot af gaat, zodat de vergunningverlening weer op gang kan komen. Dat is dringend nodig om meer huizen te kunnen bouwen, voor bedrijven die willen investeren, maar ook om werk te kunnen maken van de grootste onderhoudsopgave ooit aan wegen, bruggen en andere infrastructuur. Dit voorjaar is een aanzet gegeven met het startpakket Nederland van het slot. Het kabinet gaat door met de uitwerking. Uitgangspunt van het pakket is dat landbouw, natuur en industrie met elkaar in balans worden gebracht en dat stikstofdoelen worden gehaald, in het besef dat voedselzekerheid van wezenlijk belang is voor de toekomst van ons land, zeker in tijden van geopolitieke onrust.
Vooral in het ruimtelijk beleid hangen veel onderwerpen met elkaar samen. Voor tal van activiteiten is immers ruimte nodig. Denk aan woningbouw, natuur en het opvangen van de gevolgen van klimaatverandering. Maar denk ook aan defensie, de energietransitie, verkeer en vervoer, en toekomstbestendige landbouw. In de Nota Ruimte komen deze thema's samen. Meer centrale regie is nodig om in de beperkte ruimte die er is, recht te doen aan alle belangen. De komende periode gaat het kabinet hierover met u en met gemeenten, provincies en waterschappen in gesprek. Juist in het ruimtelijk beleid ligt een belangrijke sleutel om de economische en bestuurlijke kracht van regio's te benutten en doorbraken te bereiken. Om te zorgen dat er meer huizen gebouwd kunnen worden, wijst de Nota Ruimte vier nieuwe locaties aan voor grootschalige woningbouw, naast vele andere, kleinere locaties.
De basis onder een toekomst met goede voorzieningen voor iedereen, is en blijft een sterke economie en een gezonde overheidsbegroting. Aan de positieve kant staat dat de werkloosheid structureel laag blijft en dat de armoede verder is gedaald. Ook positief is dat alle groepen volgend jaar meer te besteden krijgen, vanwege fors gestegen lonen en eerder genomen maatregelen om de koopkracht te verbeteren. In dat licht is het belangrijk dat de verlaging van de brandstofaccijns volgend jaar gehandhaafd blijft.
Toch is er ook reden tot zorg. Zo blijft het tekort op de begroting volgend jaar weliswaar binnen de afgesproken grenzen, maar voor de toekomst zijn wel heldere keuzes nodig om dat zo te houden. Bovendien is de huidige economische groei te laag om ons voorzieningenniveau op termijn op peil te houden.
Juist daarom is het zorgelijk dat steeds meer ondernemers negatief zijn over het Nederlandse investeringsklimaat. Dat geluid klinkt zowel in het midden- en kleinbedrijf als vanuit grote ondernemingen en moet worden gehoord. Als bedrijven minder investeren of zelfs overwegen Nederland te verlaten, dan tast dat uiteindelijk het verdienvermogen van ons land aan. Verlaging van de regeldruk blijft dringend noodzakelijk. Daarnaast werkt het kabinet verder aan de voorbereiding van een nationale investeringsinstelling en wordt er fors geïnvesteerd in de halfgeleiderindustrie, waarmee het toekomstig verdienvermogen van Nederland wordt versterkt. De regeling voor lagere energiekosten voor de industrie wordt verlengd tot 2028.
In Caribisch Nederland en in de landen Aruba, Curaçao en Sint-Maarten staan welvaart en welzijn onder druk. Samen met de regeringen en bestuurlijke partners daar, werkt het kabinet verder aan meer financiële stabiliteit, sterker bestuur, voedselzekerheid en een beter voorzieningenniveau. Vanwege het geheel eigen karakter van elk eiland vraagt dat om maatwerk.
Ook voor de humanitaire crisis in Gaza geldt dat Nederland meer druk kan zetten op het bereiken van een staakt-het-vuren door samen te werken met internationale partners. Het kabinet blijft zich inzetten voor een einde aan het geweld en een toekomstperspectief voor alle inwoners van de regio. De eerste voorkeur gaat daarbij uit naar een gezamenlijke Europese aanpak. Velen in ons land voelen zich diep betrokken bij de toekomst van Israël en de Palestijnen, en zijn uitermate bezorgd over de noodsituatie in Gaza. Iedereen wil dat er zo snel mogelijk een einde komt aan het menselijk leed. Het kabinet hoopt vurig — en zal zich er ook voor inzetten — dat mensen rond dit onderwerp niet nog meer tegenover elkaar komen te staan.
Leden van de Staten-Generaal,
Op 29 oktober maken hopelijk zo veel mogelijk stemgerechtigde Nederlanders gebruik van hun democratische recht om invloed uit te oefenen op hun eigen toekomst en die van ons land. Verkiezingen zijn immers niet alleen hoogtijdagen in een parlementaire democratie, maar ook momenten waarop de koers van het land wordt bepaald. De Staten-Generaal hebben daarin een grote rol. Dat is een eervolle taak en een grote verantwoordelijkheid die op uw schouders rust.
U mag zich in uw belangrijke werk gesteund weten door het besef dat velen u wijsheid toewensen en met mij om kracht en Gods zegen voor u bidden.
De voorzitter:
Leve de koning!
Allen:
Hoera, hoera, hoera!
(Zijne Majesteit de Koning, Hare Majesteit de Koningin en de overige leden van het Koninklijk Huis begeven zich naar de uitgang, begeleid door de leden van de Commissie van in- en uitgeleide.)
De voorzitter:
Ik verzoek u plaats te nemen. Zoals aangekondigd zal de heer Bruno nu de eerste suite voor cello van Johann Sebastian Bach gaan spelen. Daarvoor worden nog enkele voorbereidingen gedaan. De heer Bruno neemt plaats in het midden van de verenigde vergadering. Zo kunt u dit optreden zien als echte Kámermuziek, ook al zijn er hier veel meer luisteraars dan bij een gewoon kamerconcert. Ik vraag uw volle aandacht voor deze uitvoering.
(Applaus)
(Stefano Bruno speelt de eerste suite voor cello van Johann Sebastian Bach.)
De voorzitter:
We wachten nu op de terugkeer van de leden van de Commissie van in- en uitgeleide. Ik deel u nog mee dat straks, na het sluiten van de vergadering, eerst de Voorzitter van de verenigde vergadering met de beide Griffiers, vervolgens de voorzitter en de leden van de Commissie van in- en uitgeleide, de fractievoorzitters en dan de overige leden van de Staten-Generaal de Koninklijke Schouwburg zullen verlaten. Graag uw aandacht voor die volgorde. Daarna verlaten de leden van de Rijksministerraad de schouwburg en dan de leden van de Raad van State. Ik vraag alle andere aanwezigen, inclusief de gasten van de leden van de Staten-Generaal, om te blijven zitten tot de genodigden de zaal hebben verlaten.
Ook vraag ik u om bij het verlaten van de zaal rustig door te lopen, zodat iedereen de Koninklijke Schouwburg goed kan verlaten. U kunt de schouwburg verlaten via de rode of de blauwe loper. Geef alstublieft wel het eredetachement van het Korps Mariniers de gelegenheid om af te marcheren. Als dit nog niet is gebeurd, vraag ik u om even op het plein voor de schouwburg te wachten. Zodra al het militair ceremonieel het Lange Voorhout opbuigt, kunt u verder lopen.
Zoals gezegd wachten we nu eerst op de terugkeer van de leden van de Commissie van in- en uitgeleide. Dit kan nog enkele minuten duren. Ik vraag daarvoor uw geduld.
(De Commissie van in- en uitgeleide keert terug.)
De heer Bosma (voorzitter van de Commissie van in- en uitgeleide):
Mevrouw de Voorzitter! De koning heeft de Koninklijke Schouwburg verlaten.
De voorzitter:
Ik dank de voorzitter en de leden van de commissie vriendelijk voor het verrichten van hun taak en ontsla hen van hun verdere verplichtingen. De leden van het Residentie Orkest en de heer Bruno dank ik hartelijk voor hun muzikale bijdragen. De verenigde vergadering is gesloten.