De Eerste Kamer heeft op dinsdag 5 april 2016 met minister Van der Steur (Veiligheid en Justitie) gedebatteerd over een wetsvoorstel voor het uitbreiden van het spreekrecht van slachtoffers en nabestaanden in het strafproces. Dit wetsvoorstel breidt het huidige beperkte spreekrecht van slachtoffers van ernstige misdrijven en nabestaanden uit tot een onbeperkt spreekrecht. Dit onbeperkte spreekrecht maakt het voor slachtoffers en nabestaanden mogelijk om tijdens de zitting onder andere te spreken over de mogelijke bewezenverklaring, het strafbare feit, de schuld van de verdachte(n) en de straf. De regering wil hiermee de positie van het slachtoffer tijdens het strafproces versterken. Het wetsvoorstel maakt het ook mogelijk om nabestaanden van verkeersmisdrijven een tegemoetkoming toe te kennen. Op dinsdag 12 april 2016 wordt over het wetsvoorstel gestemd.
Uniforme grondslag
Senator Van Bijsterveld (CDA) gaf aan dat het voorstel de volledige steun van haar fractie heeft. Zij merkte op dat het spreekrecht al in veel gevallen door de rechter wordt toegekend, maar dat het goed is dat hier nu een uniforme, wettelijke grondslag voor komt. Van Bijsterveld merkte ook op dat het goed is dat er niet gekozen is voor een formeel adviesrecht van slachtoffers en nabestaanden, aangezien dit een breuk in het strafrechtstelsel zou betekenen. Van Bijsterveld juichtte toe dat er tegemoetkoming komt voor nabestaanden van slachtoffers van verkeersovertredingen.
Oplossing voor pijnlijk probleem
Senator Schouwenaar (VVD) betoogde dat het wetsvoorstel een oplossing biedt voor het probleem dat slachtoffers en bestaanden nu slechts een beperkt spreekrecht hebben. Dit leidt tot pijnlijke situaties, die dankzij dit wetsvoorstel hopelijk niet meer voorkomen. Schouwenaar noemde het ook positief dat een uitgebreide slachtofferverklaring voor de rechtbank en het Openbaar Ministerie meer duidelijkheid kan bieden over de ernst van het feit en de omstandigheden. Daarmee levert het spreekrecht een bijdrage aan de waarheidsvinding. De senator gaf aan dat deze voordelen opwegen tegen het feit dat het probleem cijfermatig niet is aangetoond, het risico van confrontatie en verruwing in het strafproces of de kans dat de rechter wordt beinvloed door deze verklaring.
Systeem van strafvordering
Senator Engels (D66) haalde aan het het huidige spreekrecht nog in 2012 is verruimd en betoogde dat er goed moet worden nagedacht over de vraag of slachtoffers echt geholpen zijn bij een verdere uitbreiding. Uit onderzoek blijkt immers dat een kleine minderheid van de slachtoffers langdurig emotioneel ontregeld is door de deelname aan het strafproces. Ook zijn er geen harde bewijzen dat het spreekrecht leidt tot vermindering van posttraumatische stress. Het draait volgens Engels bij dit wetsvoorstel vooral om de behoefte van slachtoffers en nabestaanden om gebruik te maken van het spreekrecht. Een onbeperkt spreekrecht is volgens Engels bovendien niet in lijn met het systeem van strafvordering, waarin het Openbaar Ministerie fungeert als spreekbuis voor slachtoffers in het bijzonder en de maatschappij in het algemeen. Als het spreekrecht wordt ingezet als vergeldingsinstrument komt volgens Engels ook de relatie tussen de rechter en het slachtoffer onder druk te staan.
Uitbreiding voorziet in behoefte
Senator Beuving (PvdA) merkte op dat haar fractie ingenomen is met de uitbreiding van het schadefonds, waardoor nabestaanden van slachtoffers van verkeersdelicten een tegemoetkoming kunnen krijgen. Over het onbeperkte spreekrecht merkte de senator op dat sommige rechters dit al toekennen, terwijl anderen strikt vasthouden aan wat er wettelijk is toestaan. De uitbreiding voorziet volgens Beuving in een behoefte bij slachtoffers en nabestaanden. Zij vroeg wel of dit niet ten koste gaat van de onschuldpresumptie. Beuving stelde verder dat voorlichting van het slachtoffer van groot belang is en vroeg wat de rolverdeling is tussen Openbaar Ministerie, Slachtofferhulp en de gespecialiseerde slachtofferadvocatuur.
Grote impact
Senator Wezel (SP) stelde dat het wetsvoorstel beter tot zijn recht kan komen als meer aangiften resulteren in opsporing en vervolging van daders. Verder vroeg zij naar de mogelijkheden om het spreekrecht uit te breiden naar tbs-zittingen. Wezel merkte op dat de impact van het uitbreiden van het spreekrecht groot is, zeker bij zittingen die media-aandacht krijgen. Bij openbare zittingen bestaat er volgens de senator een risico dat slachtoffers of nabestaanden geen gebruik willen maken van hun spreekrecht en daarom niet naar de zitting gaan. Ook kan het zo zijn dat de rechter besluit om het slachtoffer buiten de zittingszaal te houden, om te voorkomen dat deze bij een eventuele slachtoffer-getuigeverklaring al kennis heeft genomen van het hele dossier. Tot slot stelde de senator dat er steeds meer druk komt op het Openbaar Ministerie om als crimefighter en als belangenbehartiger van het slachtoffer op te treden.
Kring van spreekgerechtigden
Senator Markuszower (PVV) stelde dat wat slachtoffers en nabestaanden tijdens het strafproces mogen zeggen te beperkt is. Het uitbreiden van het spreekrecht vindt de PVV-fractie dan ook een goede zaak. Dit zal hopelijk bijdragen aan het element genoegdoening en bij daders tot meer besef van het leed dat zij hebben veroorzaakt. Volgens Markuszwoer willen slachtoffers niet alleen spreken, maar ook dat er iets gedaan wordt met hun inbreng. De senator vroeg ook naar de mogelijkheid dat een stiefouder of -broer/zus tijdens een strafzaak spreekt. Hij betoogde dat er parlementaire duiding en aanscherping nodig is om de kring van spreekgerechtigden vast te leggen.
Geen verbetering
Senator Strik (GroenLinks) stelde dat deelname in het strafproces er doorgaans niet toe leidt dat posttraumtische stress en angst of boosheid bij slachtoffers vermindert. Een groot deel van de slachtoffers en nabestaanden heeft bovendien geen behoefte om inbreng te leveren. De senator stelde dat het alleen zin heeft om slachtoffers en nabestaanden inbreng te laten leveren en over de strafmaat als dit ook echt een functie heeft. Mogelijk negatieve effecten van het wetsvoorstel zijn dat de woede en frustratie bij slachtoffers en nabestaanden wordt vergroot; dat de nadruk op vergelding wordt uitgelokt en dat het spreekrecht de positie van de procespartijen beinvloedt. Strik vroeg of de oplossing niet ligt in andere instrumenten zoals herstelrecht of mediation. De senator merkte op dat haar fractie wel positief is over het uitbreiden van de mogelijkheden voor het toekennen van schadevergoeding.
Recht doen aan de positie van slachtoffers
Minister Van der Steur (Veiligheid en Justitie) noemde het voorstel een belangrijke stap in het professionaliseringsproces van het strafrecht, die recht doen aan de positie van slachtoffers. Minister Van der Steur merkte op dat de huidige beperking in het spreekrecht ervoor zorgt dat slachtoffers vaak afzien van hun recht omdat zij niet alles kunnen zeggen wat zij willen. Dit wetsvoorstel biedt een wettelijke basis voor spreekrecht, hetgeen bijdraagt aan rechtseenheid en rechtsgelijkheid.
Van der Steur betoogde dat het aan de rechter zelf is om al dan niet blijk te geven van de weging van de inbreng van het slachtoffer. Van een formeel adviesrecht van slachtoffers is in elk geval geen sprake. De minister ziet geen risico dat rechters de inbreng van slachtoffers onevenredig veel zwaarte zullen toekennen. Ook vreest hij niet voor aantasting van de onschuldpersumptie of escalatie in de rechtzaal.
Verder merkte de minister op dat openbaarheid een zeer belangrijk uitgangspunt is in de rechtspraak. Om die reden is ervoor gekozen om de beslissing over de beslotenheid van de zitting bij de rechter te leggen. Van der Steur stelde dat het belang van de aanwezigheid van het slachtoffer bij de zitting zwaarder weegt dan het belang van een onbevangen getuigeverklaring. Dit is alleen anders als op voorhand al duidelijk is dat de slachtoffer een getuigenverklaring zal afleggen. Over de uitbreiding van de kring van spreekgerechtigden merkte de minister op dat hij dit zal meenemen in de evaluatie van het wetsvoorstel.
De reden dat het schadefonds is uitgebreid is volgens de minister dat er voor slachtoffer geen verschil bestaat tussen leed/verlies als gevolg van een verkeersongeval of anderzijds.
Deel dit item: