Verslag van de vergadering van 14 oktober 2014 (2014/2015 nr. 4)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 10.25 uur
De heer Brinkman i (CDA):
Voorzitter. Voordat we op vakantie gingen, herinnerden we ons misschien nog vaag dat Europa sinds 1945 niet alleen op kolen en staal of tomaten en komkommers is gefundeerd, maar bovenal op onze gezamenlijke gehechtheid aan veiligheid en vrijheid. Keken we toen eigenlijk nog elke avond naar de vele aantastingen van ons rechtsgevoel in de wereld? Nu we weer thuis zijn en voor de buis zitten te kijken naar kruitdampen bijna overal in de wereld of uit het raam naar onze wijk turen, is dit alles anders. Naast de angst dat veiligheid, vrijheid en vrede niet meer vanzelfsprekend zijn, bekruipt ons land het gevoel van maar voortdurende economische onzekerheid. Dat is potentieel een giftig mengsel vol xenofobie en terugtrekken op eigen erf. Maar haat, geweld en misdaad helpen de mensheid geen millimeter verder! Of, zoals wij elkaar onlangs in de fractie bemoedigend voorlazen uit het Dagboek van Anne Frank: "Dat is het moeilijke in deze tijd: idealen, dromen, mooie verwachtingen komen nog niet op of ze worden door de gruwelijkste werkelijkheid getroffen en zo totaal verwoest. Het is een groot wonder dat ik niet al mijn verwachtingen heb opgegeven, want ze lijken absurd en onuitvoerbaar. Toch houd ik ze vast, ondanks alles, omdat ik nog steeds aan de innerlijke goedheid van de mensen geloof."
Sancties of een F16 zijn slechts een onmisbaar laatste hulpmiddel, als basiswaarden van menselijkheid in het gedrang komen. We kunnen beter eerst falende staten helpen zichzelf her op te richten, in plaats van partijen te ondersteunen als lid van het ene dan wel het andere strijdende kamp. We zijn blij dat in en rond Oekraïne enige terugtocht naar meer evenwichtige verhoudingen op gang lijkt te komen, maar "zand erover" kan na al het gebeurde niet ons definitieve antwoord vol berusting zijn. In de dagen van rouw rond het verlies van collega Witteveen en zo velen van zijn medereizigers heeft het kabinet voortreffelijk getoond hoe slagvaardigheid, zorgvuldigheid en meelevendheid hand in hand kunnen gaan. Ook ons land heeft zich toen van zijn beste kant laten zien. Welke stappen ziet het kabinet daar langs de oostgrens van Europa nu verder voor zich, als hulp op weg naar een meer geloofwaardige en bestendige stabiliteit, waarin meerderheden en minderheden in permanente dialoog hun vreedzame samenleving herbouwen?
Op de wereld is er zoiets als verschil tussen beschavingen, en dat kan botsen, zoals nu. Ons land heeft in een weerbare democratie niet zonder reden sinds de Middeleeuwen langzamerhand de doodstraf achter zich gelaten. Ons land heeft geleerd over ideologische en religieuze grenzen heen waarden van respect, verdraagzaamheid en samenwerking te praktiseren. Dit in het algemeen belang en over de grenzen van het eigen ik en over landsgrenzen heen. Nu we 70 jaar bevrijding aan het vieren zijn, moeten we blijven beseffen dat in de strijd om behoud en herstel van basiswaarden tegenover barbarij en wangedrag the longest day is yet to come. De tijd van te grote permissiviteit is nu hopelijk wel geweest. Opvoeding en onderwijs houden in onze veelkleurige samenleving als belangrijkste taak om dit te blijven inprenten. Nog altijd draagt de overheid daarbij het zwaard niet vergeefs. Heetgebakerd haat prediken en praktiseren is geen onderdeel van onze definitie van vrijheid, verdraagzaamheid en democratie. Overleg tot het uiterste — met hulpverlening — moet prioriteit blijven, om waar dan ook niet onnodig mensenlevens te verliezen of in het ongerede te brengen. Daarbij is ook handelsbevordering in wederzijds belang, want in een lege maag groeit het zaad van de haat. Wanneer is er nu eindelijk eens een beter vooruitzicht op vrijere markten tussen Afrika en Europa? Alleen al de slachtoffers van mensenhandel op Lampedusa moeten zo'n hoopgevend antwoord snel hebben in de toenemende geopolitieke onrust.
Last but not least nu nog dit. De scheiding tussen kerk en Staat houdt niet in dat godsdienstvrijheid de kerken en andere geloofshuizen slechts reduceert tot voorwerpen van aanhoudende monumentenzorg. Het zijn ruimten voor ontmoeting en bezinning over de vragen en antwoorden van ook deze tijd en plekken voor het bieden van naastenhulp. Het zijn voor velen — joden, christenen, moslims, hindoes en mensen van welke levensovertuiging, seksuele gerichtheid, ras of opvatting dan ook — gelukkig meer dan historische bezienswaardigheden, zelfs al komen ze er niet elke week meer. Echt waar, Nederland is niet van God los.
Het kabinet heeft enkele hervormingsvoorstellen hier met succes verdedigd, waarvan de aanpak van het ontslagrecht en de arbeidsmarkt, de Jeugdwet en de Participatiewet, na de nodige wijzigingen en toezeggingen onderweg, ook met steun van het CDA. Het kabinet is op weg, de cure en de care in de zorg te herzien, qua hoofdrichting ook met onze steun, maar qua uitvoering tot nu toe te grofmazig om er ongeconditioneerd onze stem aan te geven. Hoe gaat het kabinet alsnog gemeenten tijdelijk tegemoet komen daar waar hulpbehoevenden toch door onder meer de veranderingen in jeugdzorg en Wmo tussen wal en schip raken?
Het kabinet scoort binnen de doelpalen van EU begrotingsregels, maar schiet naast die voor de staatsschuld. Laten we nu eens eerlijk over de kwaliteit van de cijfers spreken. Daar zit wel heel wat aan incidentele maatregelen tussen en dit exclusieve kabinet is dus niet klaar! Debatteren over late rekeningen van vroege begrotingen is niet de sterkste kwaliteit van het Binnenhof. Wil het kabinet hier nu eens onomwonden uitleggen wat er terecht is gekomen van de accijnsverhoging op diesel en lpg? Wat komt er in de plaats van de huishoudtoeslag? Hoeveel dga's zijn bezweken voor het lokkertje om vroegtijdig middelen aan hun bv te onttrekken? Hoeveel pensioenpremie wordt er daadwerkelijk verlaagd ten bate van meer "loonruimte", die dan volgens de ramingen miljarden extra aan loonbelasting in de staatskas zou brengen? Waarom is de striktere alimentatieregeling niet haalbaar? Komt die rekening van steeds meer uiteenvallende huwelijken toch niet verder ten laste van de algemene kas?
Het kabinet schrijft hartverwarmende woorden over de waarde van steden, maar het helpt beleggers niet echt bij het investeren in stadsvernieuwing. Het visioen van de bestuurlijke reorganisatie is een fata morgana gebleken. Wie betaalt dat gelag? CPB en Financiën zijn het fundamenteel oneens over de uitgangscijfers voor de ramingen 2015 in de zorg en de rekeningcijfers komen traditiegetrouw veel te laat. Zulk ongedekt optimisme lijkt wel op de tovenarij die de heer Pechtold vorig jaar etaleerde na het zoveelste financieel akkoord achter de schermen.
Het kabinet heeft de lastendruk systematisch verhoogd, terwijl de heer Zijlstra sinds enkele maanden voor lastenverlichting pleit, en dat nadat de heer Rutte dat voor de laatstgehouden Tweede Kamerverkiezingen ook al eens zonder succes had beloofd. Staatssecretaris Wiebes presenteert een Belastingbrief vol belastingverschuivingen en zonder keuzes. Sterker nog, gemeenten mogen misschien meer belasting gaan heffen, zonder dat het Rijk tegelijkertijd minder belasting heft. En minister Dijsselbloem zei op Prinsjesdag dat dit "plan" wel 100.000 mensen extra aan het werk zou brengen. Ver ná morgen, mevrouw de voorzitter. En intussen pikt Den Haag werk in van marktpartijen en beknibbelt het op infrastructuur, terwijl internationale autoriteiten die terecht van belang achten. Er zitten nú dik 600.000 mensen zonder werk en het kabinet gaat toch eerst nog lasten netto verhogen en daarna lasten verschuiven, zonder te beschikken over zelfs maar een boterbriefje van het CPB met positieve banencijfers bij zo'n "plan". Mijnheer de minister-president, hoedt u tegen de tweede betekenis die Van Dale aan zo'n gewichtig document hecht!
Tegen het einde van onze rit hier is het tijd om na te gaan of het kabinet een en ander wel voldoende consequent en degelijk aanpakt in de nieuwe tijd. Nu dus over de uitvoering spreken, en niet mañana, na de komende Statenverkiezingen, wanneer de malle charges van de democratie weer plaatsvinden. Nee, nu de balans opmaken en niet zwartepieten. Wij steunden veel, maar niet alles, want soms waren de plannen niet goed genoeg. Neem de pensioenrestricties. Wij steunden die, voor zover ze betrekking hebben op doorwerken tot 67 jaar. Nu jaagt het kabinet evenwel 3 miljoen 65-plussers in de gordijnen, terwijl jongeren er evenmin op vooruit gaan.
Vriend en vijand van het kabinet zijn het erover eens dat de binnenlandse bestedingen achterblijven, niet in het minst door nog altijd gedeukt consumentenvertrouwen. Dat laatste komt in het bijzonder door maatregelen in de sfeer van de woningmarkt en de pensioenen. Hoe kan het nu toch dat het kabinet en de Nederlandsche Bank zo strikt vasthouden aan hun risicoperceptie op die terreinen dat ons land zich daarmee in de eigen voet schiet? De Deltacommissaris zei onlangs dat Nederland voortaan maar moet leven met de kans van 1 op de 100.000 dat we het eens verliezen van onze grootste vijand, het water. Het zij zo, maar waarom moeten we dan in regelingen voor pensioenen blijven rekenen met risico's van 1 op de 1.000.000, wat bijvoorbeeld praktisch betekent dat een pensioenbelegger zijn geld moet zetten op Duitse staatsobligaties die nog niet 1% renderen, terwijl beleggen in betere huurwoningen procenten meer kan renderen, ten bate van zowel woningzoekenden en stadsvernieuwing als van jonge en oude pensioengerechtigden? Dat alles omdat de overdreven risicomijders, waar dit kabinet zo aan blijkt te hechten, denken te weten hoe de pensioenwereld er over 40 of 60 jaar uit ziet. Dat is geen fair value van een onzekere toekomst. Nee, het kabinet infleert zo zelf de onzekerheid! Wil het kabinet deze baanafbrekende inconsequentie in zijn beleid voor 1 januari aanstaande ruimhartiger opruimen dan dat pensioenfondsen misschien mañana nog mogen na-indexeren en zo de goeden, jong en oud, onder de kwaden blijven lijden?
Onhelderheid over de richting die jongere generaties moeten inslaan is fnuikend voor hun vertrouwen in de toekomst, en ook dat van hun ouders en grootouders. Gelukkig weten we dat bijvoorbeeld de verzamelde kennis en ervaring in ons land rond voedsel, water en energie letterlijk en figuurlijk voor heel veel gezondheid, veiligheid en werk kan zorgen en daarmee moedeloosheid kan bestrijden. Verdere stimulering van innovatie daar kan meer vaart en vertrouwen in duurzame groei teweegbrengen. Dat vereist aanvullend nog forse keuzes ten bate van structurele lastenverlichting en regelbeperking voor het banenscheppende bedrijfsleven. Hoe stelt het kabinet zich dit nu echt in plaats van virtueel in zijn tweede helft voor?
Er bestaan hoge eisen ten aanzien van onze virtuele bereikbaarheid: altijd, overal, vlug, veilig en voordelig. Ook op allerlei markten waar de overheid als opdrachtgever optreedt, zijn lage prijs, hoog volume en snelle levering de trefwoorden. Deze nieuwe, kortademige, volumineuze en complexe tijd is niet alleen virtueel maar ook reëel. Traditie en vernieuwing gaan immers hand in hand. Wel vragen wij het kabinet meer aandacht te geven aan enkele kwaliteitsaspecten van onze samenleving, die door dit alles in het gedrang lijken te komen.
Veiligheid voorop. Hogere kwaliteit van onze veiligheid is niet gratis en die vergt naast extra budget ook in de veiligheidsketen zelf nadere prioriteitstelling. Het was bijvoorbeeld al niet te verteren dat de automobilist meer als melkkoe dan als verkeerswetovertreder wordt beschouwd, terwijl "pluk-ze" nog steeds weinig terugbrengt van grote criminelen. Dat is niet eerlijk! Anderzijds kan de veiligheid ook niet worden gewaarborgd als ieder maar voor zich de eigen privacy centraal blijft stellen. Wordt de Commissie van Toezicht betreffende de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten overigens beter toegerust na het recente debat hier? Hoe biedt het kabinet de veiligheidsketen meer ruimte, nu enkele van zijn budgettaire plannen schipbreuk hebben geleden? Het kabinet vertelt in the cloud van zijn beloften over grotere defensie-inspanningen, maar de werkelijkheid is een lager budget voor mensen die vrijwillig ons land echt dienen. Mijnheer de minister-president, zou u eens willen uitleggen wat er nu structureel op het gebied van veiligheid en rechtshandhaving gaat verbeteren? U zei bijvoorbeeld dat reispapieren beter zouden worden geanalyseerd, maar wat nu concreet als die aanleiding tot ingrijpen bieden?
Tweede voorbeeld: de overheid besteedt miljarden voor allerlei diensten en werken waarbij de laagste prijs steeds meer overheersend inkoopcriterium is en de betalingstermijnen steeds verder worden opgerekt. Het kabinet wilde toch juist het kopen op de pof een halt toeroepen? Wil het kabinet als marktpartij ten behoeve van continuïteit en groei van de werkgelegenheid kwaliteitsimpulsen aan het ondernemerschap in familie- en andere bedrijven nu eindelijk betaalmaanden sneller gaan gunnen ter wille van een eerlijke economie?
Ik heb nog een heel ander voorbeeld. Het is goed als er meer tijd en energie worden gestoken in de begeleiding van de nieuwe generaties. Incidentele belevingen geven in deze flexibele tijd immers minder houvast voor denken en handelen dan langere persoonlijke en maatschappelijke ervaringen. Uiteraard maken vrije en zelfbewuste burgers vervolgens hun eigen keuzes, waarvoor zij verantwoordelijkheid dragen. Gezin en school — in die volgorde! — verdienen als eerste tijd, aandacht en geld voor het aanleggen van zo'n moreel kompas en voor het in de vertrouwde eigen omgeving leren omgaan met de complexiteit van onze samenleving. Hoogstaand onderwijs voor iedereen op zijn of haar niveau mag wat meer uren per week duren. En dat op scholen vrij naar de richting die de ouders ook anno heden wensen te kiezen om samen met de onderwijzers en leraren te oefenen met waarden als wijsheid, matigheid, moed, rechtvaardigheid, bezonnenheid, vrede, eendracht, onthouding, zelfbeheersing en nederigheid. Weer leren zuinig te zijn op overvloed. En laten we trouw zijn niet vergeten! Zo'n waardenvolle inzet betaalt zich later dubbel en dwars uit in de gezinnen en bij de leerlingen, maar daardoor zeker ook voor de samenleving als geheel. Ziet het kabinet kans om in overleg met het onderwijs en de ouders deze baanbouwende en emancipatiebehoudende richting met langere schooltijden in te slaan, nu er een groter onderwijsbudget komt en de gesubsidieerde kinderopvang beperkt wordt?
Traditie is niet voorbij, maar actieve overdracht op nieuwe generaties leidt juist tot herwaardering van wat we vandaag nog wel, niet meer of juist vernieuwd kunnen en moeten koesteren. Op het platteland, in de stad, thuis, op straat, in the cloud. Natuur is niet vanzelfsprekend. Schoon water uit de kraan en droge voeten evenmin. Doet de computer het altijd als je op zijn knop drukt? En gezond voedsel dan? Mensen hechten juist weer meer aan de kostbare basiswaarden van degelijkheid en kwaliteit, meer dan aan een "experience", in opwelling gekocht of meegemaakt. Aan expertise en ervaring meer dan een consumptie die niet smaakt of een investering, die na éénmalig gebruik al kapot is. Goedkoop is duurkoop, zeiden onze voorouders al. Maar het steekt dieper: mensen beseffen dat wie alleen goed voor zichzelf lijkt te willen zorgen, eerder in de steek kan worden gelaten dan wie behulpzaamheid aan de dag legt. "Opsporing verzocht" is niet voor niks een populair tv-programma. Algemeen belang is meer dan eigen belang. Dat zien steeds meer mensen gelukkig weer in. Omzien naar elkaar is geen loze strijdkreet van een voorbije generatie politici. Dit hoeft allemaal niet even groots en meeslepend te zijn, maar het vergt wel zijn prijs en tijd. En wie de moeite neemt zich ervan te vergewissen hoe de geschiedenis van het land, de sector, het bedrijf, de familie, de buurman of de wereld zich heeft voltrokken, ervaart heel snel dat je daarvan nog altijd meer kunt opsteken dan van een heetgebakerde dialoog tussen bevooroordeelden met de diepgang van een platbodem. Met een XXL-middelvinger tegen de boze buitenwereld klagen, brengt je geen stap verder. Met gewoon fatsoenlijk meedoen in voor- en tegenspoed wordt "burgerlijk" weer een geuzennaam. Met ongeloof en desinteresse of wegblijven uit het stemhokje niet. Ouders en grootouders die hun best doen om hun kinderen en kleinkinderen waar nodig terug op het goede pad te brengen, zijn nog altijd hun gewicht in goud waard.
Traditie betekent letterlijk het overdragen van dit soort gewoonten, gebruiken en opvattingen die door generaties heen hun betekenis niet hebben verloren en het dus kennelijk waard zijn om steeds opnieuw beleefd en in nieuwe omstandigheden en met nieuwe mensen ingevuld te worden. Consequent degelijk aanpassen aan de nieuwe tijd. Waarom zou dat nu niet meer opgaan? In 1966 en op andere revolutionaire momenten is vaak geprobeerd een "alles wordt anders"-show op te voeren. Gedogen werd gezaghebbender dan gehoorzamen. Ach, wat betekent vooruitgang eigenlijk? Zijn we van zulke ongebonden vrijheid met elkaar gelukkiger geworden? Binnenkort komen van binnen en buiten de regeringscoalitie de pleitbezorgers van meer vrije hennepteelt en -handel hier hun vrije gedachten bewieroken. Wat zichtbaar ontwrichtend is voor individu en samenleving moeten we toch niet haec libertatis ergo maar de vrije hand laten? Gaat de minister-president het verkeerde libertijnse pad op dat de gemeenschap opzadelt met de narigheid en risico's, of erkent hij met ons dat we juist munten moeten slaan voor vrijheid in gebondenheid, in het juiste midden tussen dogmatiek en vrijzinnigheid? Vertrouwde, herkenbare symbolen verliezen hun fundamentele betekenis heus niet, ook al staat niet ieder er 7x24x52 meer bij stil. Zo blijft het enkele feit van het basale beieren van een kerkklok voor welke religiebeleving dan ook meer dan ernstige geluidsoverlast voor wie zich daaraan meent te moeten storen. En een echt gastvrije samenleving laat haar eigen glazen juist niet ingooien door mispunten. Bij The Wolves of Wallstreet voelen wij ons niet thuis. Rijnland is echt meer dan een paar steeds drassiger polders waar ooit mijn verre, luthers-evangelische voorvader zich als hannekemaaier vanuit Duitsland vestigde om aan de kost te komen.
Ik geef toe, gelukkig eten wij niet alleen meer spruitjes. Maar onze samenleving is wel op de grenzen van het eigen ik gestuit en waardendragers en oprecht betrokkenen vragen zich af hoe we verantwoordelijkheid dragen voor elkaar en onszelf in een samenleving die minder afhankelijk wordt van de overheid, opnieuw zullen gaan invullen. Medische behandeling kent zijn grenzen. En zo zijn er allerlei minder existentiële kwesties. En niet valt te ontkennen dat je met verschillende talenten meestal verschillend uit komt, wat niemand van de plicht ontslaat om mensen zo veel mogelijk gelijke kansen te bieden en waar nodig een handje te helpen. Maar dat mag niet leiden tot onderhorigheid aan een systeem dat als het ware permanent zijn inspecteurs met hun zeis op pad stuurt om als hannekemaaiers verschillen weg te maaien.
Diversiteit is aantrekkelijk, het houdt natuur en samenleving scherp, vernieuwend en toekomstgericht. Wij leven niet in, maar wel met ons verleden. Heel veel mensen, jong en oud, en heel veel bedrijven leggen nog altijd wat opzij voor mindere tijden, voor de oude dag of om familieleden of anderen tijdelijk of blijvend te steunen. Om in hun bedrijf of studie te investeren in plaats van overmatig te consumeren. Als je dat spaargeld, zulk vermogen afroomt, is het beste ervan af en levert het geen voordeel meer op. De bumpy road langs herverdeling van kennis, macht en inkomen is nu wel lang genoeg geweest. Is de minister-president dat met ons eens? Zo ja, waarom laat hij dan een nieuwe vermogensbelasting boven de markt hangen die zelfs mensen met een spaarpotje al de schrik op het lijf jaagt? Waarom blijft de Staat met 4% fictieve vermogensinkomsten rekenen, terwijl de gemiddelde belastingbetaler met moeite 1% op zijn spaarrekening vangt? Is dat eerlijk?
Tot zover iets over onze CDA visie op de toekomst. Een oud appel op een nieuwe Apple geschreven en nog altijd hoopvol groen verteerbaar als een appel. Nu nog de eenduidige visie van het kabinet op noodzakelijke natuurlijke groei om de somberheid te verdrijven. Geen boekhoudkundige bellenblazerij voor een betere rating. Geen goed geframede beelden waarin het kabinet gouden bergen belooft, terwijl het brons nog niet eens in zicht is. Nee, heldere daden en kwalitatief goede uitvoering. Minister-president, u hebt eerder laten weten niet van visies te houden. Begin dit jaar zei minister Kamp in een luchtspiegeling desalniettemin dat de herscheppende mens niet moet klagen over de winderige belemmering van diens uitzicht 12 mijl ver nearshore. Zijn collega Schultz predikte daar langs die prachtige Hollandse stranden juist een banenscheppende, nieuwe recreatieve goudkust voor miljoenen binnen- en buitenlanders; daar waar minister Plasterk zijn grootse bestuurlijke vergezicht op Nieuw-Holland in de golven zag verdwijnen; en waar de heer Samsom molens, door steeds hogere belasting gesubsidieerd, zover het oog reikt in de electorale stormwind wil zien draaien.
De voorzitter:
Mijnheer Brinkman, Ik wil u er even op wijzen dat u nog maar twee minuten spreektijd hebt.
De heer Brinkman (CDA):
Ik ben er bijna.
Wij weten dat wij steeds harder moeten knokken om in de instabiele wereld overeind te blijven. Gelukkig treedt er een zo te zien ambitieuze nieuwe Europese Commissie aan. Onze actieve en in het algemeen deskundige Minister van Buitenlandse Zaken danken wij nu al voor zijn gemotiveerde inzet voor de belangen van ons land. Wil het kabinet ons voor 1 februari 2015 duidelijk maken welke Europese regels bijna-Commissaris Timmermans nog wel zou moeten implementeren en welke hij zou moeten dereguleren?
In de regio's wordt gensoverschrijdend en werkgelegenheidbevorderend gewerkt. Wil het kabinet bevorderen dat innovatieve orders met een zekere voorkeur daar worden geplaatst en dat dit vergunningvrij gebeurt? Laat het kabinet zich niet te lang bezig houden met zijn experience van stijgende koopkracht hier op de Haagse bühne. De mensen in het land weten wel beter.
De heer Bekker stelde in zijn afscheidscollege dat de inhoudelijke kwaliteit van het overheidsmanagement te wensen overlaat en ook de operationele kwaliteiten van die overheid. Ons land en zijn inwoners hebben recht op de beste mensen op zulke plekken, zonder dat zij miljonair zijn of worden. Wij hopen dat het kabinet eerst wil evalueren wat er op het gebied van functiewaardering en functieroulatie tussen overheid en samenleving echt aan de gang is, voordat het die onderwerpen hier opnieuw aan de orde stelt.
Met oude waarden in nieuwe vormen zullen we in deze blijvende Kamer en overal in het land aan de gang blijven. Het wordt weer tijd voor quality time voor de mensen. Het wordt weer tijd voor de zaken waaraan wij echt hechten in deze virtuele tijd. Wij doen daar graag aan mee.