De Eerste Kamer heeft dinsdag na een debat met minister Hoekstra (Financiën) en Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) ingestemd met een steunpakket van het kabinet van 3,4 miljard euro voor de KLM. De fracties van SGP, CDA, FVD, VVD, Fractie-Otten, 50PLUS, PvdA, OSF, D66, PVV en ChristenUnie steunden het wetsvoorstel; de fracties van GroenLinks, SP en PvdD stemden tegen het wetsvoorstel.
In het debat werd vanuit de Eerste Kamer enerzijds kritiek geuit dat het kabinet te weinig voorwaarden had gesteld aan de steunverlening, waardoor de belastingbetaler mogelijk eenzijdig opdraait voor de kosten als het alsnog fout gaat. Ook toonde een deel van de Kamer zich kritisch dat dat het kabinet te weinig eisen stelde aan duurzaamheid bij de KLM. Anderen in de Eerste Kamer toonden zich juist bezorgd door de extra schulden die de KLM door leningen op zich neemt. Ook zouden de gestelde milieueisen met name met betrekking tot reductie van nachtvluchten en het bijmengen van biobrandstof de economische bedrijfsvoering en de concurrentiepositie van de KLM zou schaden.
'Kabinet werpt KLM een reddingsboei toe met gewichten eraan'
Senator Frentrop (FVD) gaf aan dat de overheidssteun aan de KLM neerkomt op bijna 500 euro per huishouden, terug te betalen binnen zes jaar. Over dat tweede deel maakt zijn fractie zich zorgen. De KLM staat voor een zware opgave en krijgt dan bij de steunverlening zware voorwaarden opgelegd. Twee voorwaarden werken volgens Frentrop fnuikend: het reduceren van milieueisen het kabinet werpt de KLM een reddingsboei toe, daar moeten geen gewichten aan zitten, aldus de FVD-senator. Voorwaarde is strijdig met het doel van de steunverlening, en niet verstandig om dit op te leggen aan een bedrijf in doodsnood.
Frentrop wilde van de minister weten of het redelijk is de KLM zoveel extra lasten op te leggen in het moeilijkste moment van haar geschiedenis. En ook wat de extra kosten zijn voor de onderneming van de gestelde voorwaarden. Zo leidt het vereiste bijmengen van biobrandstof volgens hem tot een kostenstijging van tien procent en levert dat geen bijdrage aan het milieu. Hij noemde het steunpakket onverantwoorde en slechte wetgeving en vroeg verder aandacht voor behoud van de concurrentiepositie. Ook wilde hij van de minister weten of die bereid is de voorwaarden met betrekking tot nachtvluchten en biobrandstof te verzachten tot een acceptabel niveau, mochten de voorwaarden ondraaglijk blijken. Wensen op milieuterrein zijn nu niet aan de orde, maar pas als het bedrijf is gered en de steun is terugbetaald, aldus Frentrop.
'Ernstige onbalansen in het steunpakket'
Senator Crone (PvdA) stelde dat grote publieke belangen in het geding zijn en zag ernstige onbalansen in het pakket. We zijn niet overtuigd dat we het zo kunnen steunen, zo zei hij. De KLM is al overladen met schulden: waarom daar nog meer schulden op stapelen? De solvabiliteit van het bedrijf verslechtert nu nog verder. Crone gaf er de voorkeur aan dat aandeelhouders die belang hebben bij de continuïteit van het bedrijf kapitaal bijstorten. Nu er toch leningen worden verstrekt had Crone liever gezien dat de regering in plaats van een achtergestelde lening een preferente lening aan KLM had verstrekt, want nu draait de belastingbetaler op voor de kosten als het alsnog misgaat.
Crone vond ook dat het kabinet te snel had gezegd dat het de KLM ten koste van alles zou willen redden. Anderen gaan dan achterover zitten, het is duidelijk dat zij dan geen enkele bijdrage leveren. Hij vroeg de minister waarom geen zogenoemde haircut is overwogen waarbij de overheid pas instapt als iedereen - bijvoorbeeld leasemaatschappijen en brandstofleveranciers - vijftien procent inlevert. Uw onderhandelingspositie is niet sterk meer, zo hield hij de ministers voor. Werknemers moesten ondertussen wel meteen inleveren: het was steun van de overheid onder deze voorwaarden accepteren of worden ontslagen, aldus Crone. Was het niet slimmer geweest om een hardere lijn te kiezen om desnoods met behulp van een surseance andere belanghebbenden te bewegen een bijdrage te leveren? Crone concludeerde dat er nu geen terugvaloptie is. U kunt niet anders meer dan het bedrijf naar u toetrekken en het dan weer laten uitvliegen als het op eigen benen kan staan, zo zei hij, en dat scenario leek hem nu bijna onvermijdelijk.
Tot slot noemde Crone de verwachting van het kabinet dat er in 2023 weer volledig herstel zal zijn en de schulden dan ingelost 'buitengewoon optimistisch'. Er is bij KLM ook nog sprake van een bedrijfseconomische- en klimaatproblematiek. En de positie van Schiphol is relatief aan het verslechteren ten opzichte van andere luchthavens. Volgens Crone kan een verstandige beperking van Schiphol weleens de beste uitkomst zijn, waarbij bijvoorbeeld met twintig procent minder vluchten toch de hoogwaardige functie van de luchthaven wordt behouden. Senator Crone toonde zich alles bij elkaar teleurgesteld in het pakket maatregelen.
'Pakket is zwaar teleurstellend'
Senator Van Apeldoorn (SP) toonde waardering dat de steun aan de KLM het bedrijf in staat stelt werknemers in dienst te houden. De regering heeft gedaan wat nodig was. Maar het is volgens hem wel de vraag welke specifieke keuzes worden gemaakt en daar wringt volgens de SP-senator de schoen. De regering maakt steeds vaker keuzes die de private sector prioriteit geeft boven de publieke sector en de belangen van mensen. Hij verwees naar moties over het negeren van de huurstop en dat medewerkers in de zorg er niks bij krijgen, terwijl het kabinet ondertussen wel miljarden aan belastinggeld reserveert voor het redden van bedrijven als KLM en IHC. De risico's worden nu eenzijdig bij de belastingbetaler geld en het is de vraag of dit geld ooit terugkomt. Hij vroeg zich af of het opzadelen van de KLM met meer schulden echt de beste oplossing is.
De redding van een privaat bedrijf met publiek geld is volgens Van Apeldoorn alleen gerechtvaardigd bij grote publieke belangen. Maar dan moeten de voorwaarden daar ook naar zijn. Ten eerste moeten de belangen van werknemers centraal staat en moet de zeggenschap goed geregeld zijn. Ook moet er een goede afweging zijn van andere belangen als bijvoorbeeld het klimaat. De luchtvaartsector is nu niet duurzaam, zo stelde hij. Wordt wel goed aan deze voorwaarden voldaan, dan kunnen we steun aan een bedrijf als KLM billijken, maar dit pakket is zwaar teleurstellend. De voorwaarden op het terrein van duurzaamheid zijn niet nieuw of slechts voorwaardelijk. Het kabinet heeft niet de kans gegrepen om de luchtvaartmaatschappij een stuk schoner te laten vliegen. Nachtvluchten hadden volgens hem ook sterker gereduceerd mogen worden. Nationalisatie van de KLM is volgens de SP-senator op termijn de meest logische stap.
Van Apeldoorn hekelde ook nog dat de vakbonden niet betrokken zijn bij dit steunplan. Hij vroeg de minister of gedwongen ontslagen gedurende de looptijd van het pakket zijn uitgesloten en als dat niet zo is dan is dat onaanvaardbaar. Van Apeldoorn noemde het logisch dat de KLM-top en de piloten inleveren, maar loonoffers voor modale werknemers moeten achterwege blijven. De SP-senator sprak alles bij elkaar van een gemiste kans en riep de minister ook op de informatievoorziening aan de Kamer te verbeteren.
'Steunpakket grabbelton van politiek correcte voornemens'
Senator Otten (Fractie-Otten) haalde het rapport van de Algemene Rekenkamer aan, dat door de NRC wordt getypeerd als 'een oorvijg voor minister Hoekstra'. Zijn fractie heeft er op gehamerd dat Eerste Kamer bij de behandeling van dit wetsvoorstel volledig gebruik kan maken van begrotingsrecht. De coronacrisis resulteert in een volledig nieuw speelveld. Senator Otten vroeg zich af waarom er maar twee scenario's zijn gemaakt en wilde weten in welk jaar de minister terugkeer naar de situatie van voor de coronacrisis verwacht. Hij mist in het steunpakket de garanties voor de belastingbetaler en zeggenschap voor de Nederlandse staat. Wel de lasten niet de lusten.
Ook raakt volgens senator Otten de verhouding tussen vreemd en eigen vermogen steeds verder uit balans. Bij dit reddingsplan is een grabbelton van politiek correcte voornemens opgenomen waarvan je je kunt afvragen of die wel uitvoerbaar zijn, zo stelde Otten. Zoals terugdringen van de nachtvluchten. Maar voor netwerk is het belangrijk dat KLM nachtvluchten kan uitvoeren. Otten vroeg de minister in het belang van investeringen in KLM om de nachtvluchten niet te ver terug te dringen, ook in belang van belastingbetaler en van de Nederlandse economie. Staatsgaranties zijn met vijf jaar verlengd. Waarom niet langer, zo vroeg senator Otten zich af; hij vond dat het kabinet wel een langere garantietermijn had kunnen bedingen? Deze deal koopt volgens de senator tijd en is een vlucht naar voren. Otten gaf ten slotte aan vragen te hebben bij de lange termijn duurzaamheid van dit steunpakket en vroeg zich ook af of er een plan B is, mocht dit pakket niet sustainable blijken als de coronacrisis toch langer duurt.
'Oppassen voor stellen van onhaalbare eisen aan KLM'
Senator Van Rooijen (50PLUS) stelde aan dat KLM en Schiphol van grote economische betekenis zijn voor Nederland en van belang voor het vestigingsklimaat van andere bedrijven in ons land. Ons land is te klein om een eigen zelfstandige thuishaven te hebben, zo stelde hij. AirFrance was destijds in 2003 bereid de zelfstandigheid van KLM te garanderen. In dit huwelijk hebben de sterke kanten van beide bedrijven gewonnen van de zwakke kanten. Maar dat is nu geen vanzelfsprekendheid meer. Laten we oppassen om de coronacrisis oneigenlijk gebruiken om eisen aan KLM te stellen die niet haalbaar zijn, zo waarschuwde Van Rooijen. Nederland kan het volgens hem niet zonder een grote luchtvaartmaatschappij stellen, zoals België en Zwitserland wel kunnen. Hij noemde het goed dat de termijn voor staatsgaranties verlengd is met vijf jaar; dat is een extra verzekering voor KLM en voor Schiphol. Ook aan Franse zijde worden nu offers gevraagd, zo stelde Van Rooijen. Maar geen loonoffers, dat drukt op de onderhandelingen van de minister met KLM. De senator gaf aan dat werkgelegenheid voor zijn fractie de hoogste prioriteit is. Hij vroeg de minister ook nog of verlaging van de pensioenopbouw kan worden voorkomen Dat de sterkte schouders de zwaarste lasten dragen daar moeten wij als Kamer niet tussen gaan zitten, aldus Van Rooijen.
'Hopelijk kan de lening worden terugbetaald'
Senator Schalk (SGP) stelde dat nu Nederland weer op gang komt de schade aan bedrijven ook zichtbaar wordt. Hij noemde het goed dat de overheid instapt om Nederlandse bedrijven te redden. Uiteindelijk kan het ons zo'n 3 miljard gaan kosten, aldus Schalk, maar hopelijk kan het worden terugbetaald. Met de rente als prikkel. Hij vroeg de minister hoe groot de kans is dat het bedrag niet geheel wordt terugbetaald. Gaat de minister monitoren hoe lang de maatregel van het loonoffer gaat duren? Waarom gaan we aan een bedrijf dat op zijn rug ligt extreme eisen stellen? Is deze lening op deze manier niet een verkapte manier om de klimaatdoelen te halen, zo vroeg senator Schalk zich af. Als kosten erg tegenvallen durven we dan te prioriteren: eerst KLM er bovenop en dan andere doelstellingen, zo vroeg senator Schalk zich af.
Senator Vendrik (GroenLinks) stelde dat steun voor mensen en bedrijven in geval van crisis als deze voor de hand liggen en heeft ook de steun van GroenLinks. Dit betreft ook vaak steun voor de oude economie van gisteren. Daarom moet elke kans worden benut om overheidssteun zo doelmatig mogelijk in te richten, zo stelde Vendrik. Vooral de luchtvaart is hier het verkeerde buitenbeentje. Vendrik vroeg zich af waarom deze steunronde niet is gebruikt voor duurzame voorwaarden. Hoe apprecieert de minister de duurzaamheidscondities die aan AirFrance wel zijn gesteld, zo vroeg Vendrik. Wat als een paal boven water staat is dat de vastgelegde doelen voor de luchtvaartsector niet weer vooruitgeschoven moeten worden. Dat is al dertig jaar gedaan. Senator Vendrik stelde dat uiterlijk in 2050 alle CO2-uitstoot moet zijn gereduceerd tot nul. Dit is een unieke kans. Alles bij elkaar zag Vendrik in het steunpakket een gebrek aan fair share voor alle betrokkenen en is het pakket voor zijn fractie een verkeerde stap.
'Hele operatie heeft ook gevolgen voor wel/niet opengaan Lelystad'
Senator Pijlman (D66) gaf aan dat de steunmaatregelen een publiek belang raken. De teloorgang van KLM zou volgens hem vergaande gevolgen hebben voor Schiphol, onder andere ook voor de werkgelegenheid van veel Nederlanders. De maatschappelijke discussie over wel investeren hier en niet in cultuur wordt terecht gevoerd. D66 vindt dat lokale overheden forse steun om de culturele infrastructuur overeind te kunnen houden. Gemeenten moeten in staat worden gesteld om de dienstverlening aan burgers te kunnen continueren. Senator Pijlman deed een dringend beroep op het kabinet om dit in komende begroting aan te pakken.
Volgens senator Pijlman worden in het steunpakket veel eisen gesteld aan de lening aan KLM; hij bestreed dat die zomaar zou zijn gegeven zoals sommigen zeggen. Pijlman vroeg zich wel af of er voldoende internationale afstemming plaatsvindt over de voorwaarden zodat er wel een gelijk speelveld is. Waarom is er sprake van een achtergestelde lening waardoor risico's onevenredig bij de Staat komen te liggen, zo vroeg Pijlman zich wel af. De hele steunoperatie heeft ook gevolgen voor wel of niet opengaan voor vliegveld Lelystad. De D66-senator vroeg de minister of daar iets over te zeggen is. Er ligt nu een evenwichtig pakket aan maatregelen. De hamvraag voor Pijlman was of de KLM met dit pakket overend zal blijven en of Schiphol daarmee zijn internationale hubstatus kan behouden. Het is makkelijk daarop ja te zeggen, maar we weten hoe moeilijk en hard de sector is, aldus Pijlman.
'KLM kan het tot diep in het volgend jaar uitzingen qua liquiditeit'
Minister Hoekstra (Financiën) gaf in zijn reactie aan dat veel voorwaarden voor het steunpakket geen verrassing kunnen zijn, omdat hier ook uitgebreid over is gesproken met de Tweede Kamer. Begrijp de zorgen heel goed. Het kabinet is juist op dit pakket uitgekomen omdat het dit kabinet menens is de KLM te laten voortbestaan. Tegelijkertijd is het eerlijk en redelijk om voorwaarden te stellen, het gaat uiteindelijk om geld van de belastingbetaler, aldus minister Hoekstra.
Minister Hoekstra gaf aan dat het erg voor de hand ligt om nauw op te trekken met de Franse overheid. Beide overheden hebben dezelfde intentie: dat nationale belangen goed en evenwichtig zijn gewaarborgd en dat we van deze maatschappij de beste van Europa maken, aldus Hoekstra, die overigens aangaf dat de problemen met de liquiditeit bij KLM minder urgent waren dan aanvankelijk werd gedacht. Dat kwam mede door het gebruik van de NOW-regeling voor loonkosten door KLM. Overigens verwacht hij dat het bedrijf tot diep in het volgend kalenderjaar kan uitzingen qua liquiditeit.
De combinatie van garanties op een groot deel van de bancaire leningen plus een directe lening van de Staat noemde hij niet zo bijzonder. Het kabinet heeft op dit moment niet gekozen aandelenaankoop, maar die vraag kan in de toekomst nog wel voorliggen, aldus Hoekstra. Het verwijt dat het risico nu eenzijdig bij de belastingbetaler ligt, verwierp Hoekstra. Als de kans aanmerkelijk was geweest dat we het geld niet zouden terugkrijgen, zouden we er anders naar gekeken hebben, aldus Hoekstra, die er overigens wel op wees dat al voor het uitbreken van de coronacrisis kostenbasis van AirFrance-KLM slechter was dan bij de gemiddelde vliegmaatschappij. Daar komt nu corona overheen. Er moet wat gebeuren met die kosten, aldus Hoekstra, die het logisch noemde dat van de top van het bedrijf en van de piloten meer wordt gevraagd dan van mensen die modaal of minder verdienen. Het bedrijf moet wel serieus kijken naar toekomstige kostenreducties, aldus Hoekstra, die bestreed dat de KLM met een te zware financiële last wordt opgezadeld. 'Anders waren we wel op iets anders uitgekomen.'
Voor de lange termijn schetste minister Hoekstra voor 'het huwelijk' tussen AirFrance en KLM drie scenario's: doorgaan met het huwelijk, een LAT-relatie of een uit elkaar gaan. Hij vindt dat de komende periode benut moet worden om te onderzoeken: hoe nu verder? De primaire insteek is volgens Hoekstra om 'het huwelijk waar we nu al in zitten verder te verbeteren.' Dat heeft volgens hem een sterke bedrijfseconomische logica en daarnaast zijn de contacten met de Franse staat volgens hem in het algemeen zeer intensief en goed. Dat sprake is van 'een disfunctioneel huwelijk' (senator Otten) bestreed de minister.
'Met heel veel slagen om de arm denken we de KLM in de lucht te kunnen houden'
Minister Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) stelde dat de toekomst van KLM ongewis blijft, omdat we ook niet weten hoe het met corona zal gaan. Maar ook of trends als videoconferencing zich ten koste van zakentrips zullen doorzetten. Met heel veel slagen om de arm denken we KLM in de lucht kunnen houden, aldus de minister. Op de vraag van senator Crone of het door het kabinet verwachte herstel in 2023 op het niveau van 2019 wel reëel is, zei Van Nieuwenhuizen dat dit heel wel mogelijk lijkt. Zij sprak tegen dat het kabinet geen nieuwe duurzaamheidseisen zou stellen en wees daarbij onder meer op de afgesproken CO2-reductie, de reductie van nachtvluchten en de afspraken over het bijmengen van biobrandstof. Het verminderen van nachtvluchten op Schiphol is volgens de minister alleen haalbaar als we vluchten kunnen verplaatsen naar de populaire tijdstippen in de ochtend en de avond en daarbij is opening van Lelystad Airport belangrijk om de daarvoor benodigde vrije ruimte te creëren. Zij wees ook op de noodzaak van een betere aansluiting van de trein op de luchthaven Schiphol.
Deel dit item: