De Eerste Kamer heeft dinsdag 1 november ingestemd met een wetsvoorstel waarmee de regering gedupeerden van de toeslagenaffaire recht wil doen en hen wil helpen een nieuwe start te maken. De fracties van Fractie-Nanninga, PvdA, GroenLinks, D66, Fractie-Otten, PVV, SGP, ChristenUnie, CDA, VVD en FVD stemden voor, de fracties van SP en PvdD stemden tegen de Wet hersteloperatie toeslagen. De fracties van 50PLUS, Fractie-Frentrop en OSF waren afwezig. Ook is gestemd over een motie van senator Karimi (GroenLinks) die uitspreekt dat de ouders van wie is vastgesteld dat zij slachtoffer zijn van discriminatie of ander onrechtmatig overheidshandelen in het kader van de kinderopvangtoeslagaffaire in aanmerking komen voor compensatie in het kader van de Wet hersteloperatie toeslagen. Over negen overige moties wordt op 8 november gestemd. Eerder op de dag debatteerde de Kamer met staatssecretaris De Vries van Toeslagen en Douane over het wetsvoorstel. (Tekst gaat verder onder de foto)
Alle aan het debat deelnemende fracties waren van mening dat het van groot belang is dat de slachtoffers niet alleen materieel, maar ook immaterieel en emotioneel, worden gecompenseerd. Wel maakten fracties zich zorgen of met dit wetsvoorstel het vertrouwen van de slachtoffers kan worden herwonnen. Bovendien vroegen veel fracties zich af of dit wetsvoorstel niet met te veel haast door het parlement wordt behandeld. PvdD en SP pleitten voor aanhouden van het wetsvoorstel.
De fracties van onder andere GroenLinks, SP en PvdD missen in dit wetsvoorstel een ruiterlijke erkenning dat de staat de wet heeft overtreden en ouders en kinderen slachtoffer zijn geworden door toedoen van de staat. Het CDA vroeg de regering om de voorwaarden voor compensatie zo ruim mogelijk te interpreteren, zodat er geen risico bestaat dat gedupeerden buiten de boot vallen.
Ook waren er zorgen over de uitvoerbaarheid van de wet. De ChristenUnie noemde de wet erg technisch en de VVD zei dat de wet ingewikkeld is en meer lijkt uit gaan van de overheid dan van de gedupeerden. D66 wilde weten of het doenvermogen van de ouders in dit wetsvoorstel wel voldoende voorop staat. De SGP en ook de andere fracties wilden ten slotte weten of de staatssecretaris kon uitleggen waarom meer dan de helft van de aanvragers van compensatie geen slachtoffer bleek te zijn.
Er zijn tien moties ingediend. Eén motie is aangenomen. Over de andere moties wordt dinsdag 8 november gestemd.
Aangenomen motie
De motie-Karimi c.s. spreekt uit dat de ouders van wie is vastgesteld dat zij slachtoffer zijn van discriminatie of ander onrechtmatig overheidshandelen in het kader van de kinderopvangtoeslagaffaire in aanmerking komen voor compensatie in het kader van de Wet hersteloperatie toeslagen.
Moties waarover op 8 november wordt gestemd
De motie-Karimi c.s. verzoekt de regering naar manieren te zoeken om een deel van opgelopen schade die het gevolg is van inmiddels (deels) afbetaalde leningen en verloren tijd vanwege een extra opgenomen werkdag, die zijn ontstaan als gevolg van de kinderopvangtoeslagenschandaal, alsnog kan worden gecompenseerd. Deze motie werd door de staatssecretaris ontraden.
De motie-Karimi c.s. verzoekt de regering om voor de groep kinderen van gedupeerde ouders die schulden zijn aangegaan een regeling voor compensatie van hun schulden te introduceren en hiertoe een voorstel aan beide Kamers te doen toekomen. Ook deze motie werd door de staatssecretaris ontraden.
De motie-Verkerk c.s. verzoekt de regering te onderzoeken of een verdubbeling van de noodvoorziening tot 1.000 euro mogelijk is en de Kamer daarover zo spoedig mogelijk te rapporteren omdat de kosten van levensonderhoud fors zijn gestegen, overwegende dat de huidige noodvoorziening te krap is om gedupeerde ouders voor wie de voorziening is bedoeld naar behoren financieel te ondersteunen. De staatssecretaris gaf deze motie het advies 'oordeel Kamer' mee.
De motie-Van Apeldoorn c.s. verzoekt de regering zo spoedig mogelijk zorg te dragen voor voldoende capaciteit bij de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) opdat bij de integrale beoordeling van gedupeerden de vertraging snel wordt terug gedrongen en wettelijke termijnen voortaan gerespecteerd worden. De staatssecretaris gaf ook deze motie het advies 'oordeel Kamer' mee.
De motie-Van Apeldoorn c.s. verzoekt de regering te komen met een regeling waarbij het voor ouders mogelijk wordt om ook op een andere manier dan een notariële akte bewijs te leveren van door hen aangegane informele lenigingen en daarbij ontstane achterstanden. De staatssecretaris gaf deze motie het advies 'oordeel Kamer' mee.
De motie-Prast c.s. verzoekt de regering ervoor zorg te dragen dat deze uitkeringen niet in de boedel van de schuldsanering vallen. Deze motie werd door de staatssecretaris ontraden.
De motie-Prast c.s. verzoekt de regering om de rechthebbenden op het bedrag van 30.000 euro te compenseren voor de inflatie die is opgetreden tussen december 2020 en de maand waarin zij het bedrag van 30.000 euro hebben of zullen ontvangen. Deze motie werd eveneens door de staatssecretaris ontraden.
De motie-Prast c.s. verzoekt de regering alsnog uit te spreken dat onjuiste of onrechtmatige uitvoering van de wet een grondslag is voor de hersteloperatie. Ook deze motie werd door de staatssecretaris ontraden.
De motie-Prast c.s. verzoekt de staatssecretaris aan geen toepassing te doen geven aan het zinsdeel in het wetsvoorstel dat leidt tot ongelijke behandeling van kinderen en voormalige pleegkinderen. Deze motie werd eveneens door de staatssecretaris ontraden.
De overheid biedt met deze wet gedupeerden een zo breed en samenhangend mogelijk herstel, onder andere door erkenning van de gemaakte fouten en van het leed, een regeling volgens een vastgestelde norm (forfaitair), compensatie van onterecht terugbetaalde bedragen, vergoeding van materiële en immateriële schade, waar mogelijk een oplossing voor (opeisbare) schulden en ondersteuning die gedupeerden moet helpen om de draad weer op te pakken.
Met dit voorstel wordt bestaande regelgeving inzake de hersteloperatie toeslagen van de Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen verplaatst naar dit wetsvoorstel en wordt een deel van de bestaande regelgeving (in de vorm van onder andere beleidsbesluiten) omgezet in formele wetgeving. Daarnaast zijn enkele nieuwe regelingen in het wetsvoorstel opgenomen.
Ruiterlijke erkenning van fouten nodig
Senator Karimi (GroenLinks, mede namens de PvdA) was nog niet overtuigd dat het genoeg is wat de staat doet. De Belastingdienst heeft de wet overtreden. Waarom is het zo moeilijk voor de regering om dit toe te geven, vroeg Karimi. Waarom is de regering zo zuinig met reflectie op de eigen rol? Het is goed dat de publieke schulden bijna allemaal zijn kwijtgescholden, en de private schulden voor zo'n 40%. Maar met de integrale beoordelingen van de schade per slachtoffer is er onvoldoende vooruitgang geboekt. De huidige vertraging betekent nog langer ellende voor ouders. Karimi zei dat het hartverscheurende verhalen zijn, ook van de kinderen. Sommigen van hen hebben nu zelf ook schulden, omdat ze hun ouders wilden helpen. Die schulden moeten volledig worden kwijtgescholden. Karimi vroeg of de staatssecretaris dat kon toezeggen. Ze vroeg ook aandacht voor de ouders en families die naar het buitenland zijn gevlucht. Dat zijn mensen die hun complete leven in Nederland hebben opgegeven uit angst om hun kind kwijt te raken, door toedoen van de Nederlandse staat. Velen van hen weten niet eens dat de fout niet bij hen lag. Hoe worden zij bereikt en gecompenseerd, vroeg Karimi. Het leed dat de ouders en de kinderen is aangedaan zal niet snel voorbijgaan. Ze had gehoopt dat de regering in dit wetsvoorstel ruiterlijk zou hebben erkend dat de staat fouten heeft gemaakt. Helaas blijft dat achterwege, aldus Karimi.
Niet alleen een app, ook persoonlijk contact
Senator Van der Voort (D66) zei dat het altijd een ongemakkelijk gevoel geeft om over dit onderwerp te spreken. Ook vanwege de rol die de D66-fractie daarin heeft gehad. Het is begonnen met wetgeving die de medemenselijkheid onvoldoende in zich heeft gehad. De zorgvuldige afwikkeling wordt volgens D66 in deze wet geregeld. Maar Van der Voort had nog wel vragen: gebeurt dat wel voldoende in dit wetsvoorstel? Het doenvermogen van mensen heeft onvoldoende aandacht gekregen tijdens de periode waarin de wetten tot stand komen die hebben geleid tot de toeslagenaffaire bleek uit de zelfevaluatie van de Eerste Kamer. Vindt de staatssecretaris dat dit doenvermogen nu wel voldoende aandacht krijgt, wilde Van der Voort verder weten. Vindt binnen dit wetsvoorstel daadwerkelijk herstel plaats, in zowel materiele als immateriële zin, vroeg Van der Voort. Op welke manier wordt het voorgestelde programma aangeboden aan kinderen? Wie faciliteert? Gemeenten? Er zijn al lange wachttijden voor jeugdzorg, waarschuwde Van der Voort. De staatssecretaris heeft het over een app, maar is er ook persoonlijk contact? Tot slot vroeg hij de staatssecretaris meer achtergrond te geven over het aantal aanmeldingen dat niet gedupeerd blijkt te zijn. Om wat voor mensen gaat het in deze groep?
Geloofwaardigheid en inlevingsvermogen essentieel
Volgens senator Verkerk (ChristenUnie) moet de toeslagenaffaire tot de grootste schandalen worden gerekend. Ook het parlement liet steken vallen. Het aantal uit huis geplaatste kinderen is hartverscheurend. De verschillende kabinetten deden te weinig om de ouders en de kinderen de helpende hand te bieden. Het is daarom goed dat deze wet voorligt en er forse stappen worden gezet. De ChristenUnie erkent zonder meer het belang van de in de wet voorgestelde instrumenten. Verkerk vond het wel heel veel techniek en maakte zich zorgen om de toenemende complexiteit rond de regelgeving. Hij wilde verder weten wanneer de hersteloperatie moet worden afgerond. In de kern is zijn fractie blij met de instrumenten in het wetsvoorstel, maar de ChristenUnie mist nog wel de erkenning van de regering dat de staat de wet heeft overtreden. Hoe gaat dit vorm krijgen, vroeg hij. Geloofwaardigheid en inlevingsvermogen zijn essentieel. Het is goed dat gedupeerden een persoonlijk zaakwaarnemer krijgen. Dat zullen er honderden moeten zijn. Verkerk vroeg of het aanbod van potentiële zaakwaarnemers dan wel voldoende is. Verwachtingsmanagement is van groot belang om pijnlijke en onnodige teleurstellingen te voorkomen. Van de 57.000 aanmeldingen zijn 27.000 daadwerkelijk gedupeerden - Verkerk vroeg de staatssecretaris uit te leggen hoe dat kan.
Staatssecretaris draait om de hete brij
Senator Prast (PvdD) stelde voor het wetsvoorstel aan te houden. Aan een groot deel van de in het voorstel genoemde maatregelen wordt al uitvoering gegeven op basis van ministeriële regelingen. De Nationale Ombudsman concludeerde echter dat de uitvoering traag is. Volgens Prast heeft de staatssecretaris aangedrongen op spoedige behandeling van het wetsvoorstel, maar geeft zij ook aan dat deze wet geen versnelling van de uitvoering zal brengen. Dus de haast is niet nodig, aldus Prast. Bovendien is volgens haar sprake van ongelijke behandeling omdat er in het wetsvoorstel onderscheid wordt gemaakt tussen voormalige pleegkinderen en eigen kinderen. Elk kind uit een slachtoffergezin komt in aanmerking, maar de wet maakt onderscheid bij het aanleveren van de bewijslast. Staat het gelijkheidsbeginsel dit onderscheid wel toe, vroeg Prast. Ze vroeg daarom de tijd om te beoordelen of dit wettelijk wel mag. Voor veel slachtoffers is het erkennen van schuld een noodzakelijkheid. Maar de staatssecretaris draait om de hete brij heen, aldus Prast.
Complexe wetgeving helpt niet
Volgens senator Geerdink (VVD) ontstaat vertrouwen pas als de inzet van de overheid wordt gevoeld en begrepen. Complexe wetgeving helpt daarbij niet, taal en gedrag wel. Geerdink vroeg of de ingewikkeldheid van de regelingen geen teken is dat nog steeds uit wordt gegaan van de overheid in plaats van de burger? Ook zij vroeg aandacht voor het gelijkheidsbeginsel dat onder druk komt te staan door dit wetsvoorstel. Aan de ene kant de ouders die schulden zelf hebben opgelost en ouders die dat niet hebben gedaan. Geerdink zei dat de hersteloperatie over het hoogtepunt heen lijkt te zijn, omdat het aantal aanvragen terugloopt. Toch mist er een eindpunt. De ideale wereld is volgens de VVD een wereld zonder toeslagen. Geerdink vroeg de staatssecretaris daarom tot besluit wanneer er geen toeslagen meer nodig zijn.
Herstel nog lang niet voltooid
Senator Van Apeldoorn (SP) zei dat het herstel nog lang niet is voltooid. Het gaat om meer dan alleen geld. Vele slachtoffers verkeren nog steeds in grote onzekerheid. Hun vertrouwen in de overheid is nog lang niet hersteld. Dit wetsvoorstel gaat daar volgens Van Apeldoorn ook niets aan veranderen en de hersteloperatie ook niet versnellen. Ook hij mist de expliciete en ruiterlijke erkenning dat de overheid verkeerd heeft gehandeld. De staatssecretaris geeft toe dat de grondbeginselen van de rechtsstaat zijn geschonden. Welke dan en hoe, vroeg Van Apeldoorn. Ook de SP maakt zich zorgen of dit wetsvoorstel niet tot nieuwe ongelijkheid gaat leiden. Ouders die meer schade hebben dan de 30.000 euro uit de zogeheten Catshuisregeling moeten nog veel langer wachten tot de daadwerkelijke schade is gecompenseerd. 70% van de ouders heeft nog geen integrale beoordeling gehad. De hersteloperatie zit op slot, aldus Van Apeldoorn. Klopt berichtgeving dat ouders soms tot 2026 zullen moeten wachten, vroeg hij. Net als Karimi wilde hij weten waarom niet gekeken is naar de door kinderen aangegane schulden. De Kamer moet volgens Van Apeldoorn de tijd nemen om wetgeving zorgvuldig te behandelen. De politieke druk is groot om dit met spoed te behandelen, vanwege de kindregelingen, zei hij. Ook de SP vindt dat kinderen gecompenseerd moeten worden en daarom is de fractie akkoord gegaan met de spoedbehandeling.
Collectief falen van de staatsmachten
Volgens senator Essers (CDA) is er ondanks alle goede bedoelingen geen sprake van een juichstemming. Hij noemde de toeslagenaffaire het collectief falen van de staatsmachten. Het risico daarvan is echter dat als iedereen schuld heeft, niemand de schuld op zich neemt. Essers vroeg de staatssecretaris expliciet te bevestigen, dat de schendingen van de grondbeginselen van de rechtsstaat de basis vormen van dit wetsvoorstel. Ook Essers wees erop dat nog lang niet alle gedupeerden zijn gecompenseerd. Er is bovendien nog geen zicht op een einddatum waarop alle gedupeerden zijn gecompenseerd. Kan er niet de nodige winst worden behaald door allerlei verschillende commissies samen te voegen, vroeg Essers. Ook hij had zorgen over fraude met de schaderegelingen. Er worden toch wel pogingen gedaan om fraude op te sporen, vroeg hij. Voor de geloofwaardigheid van de regeling is dit wel nodig.
Open wond
Senator Schalk (SGP) zei dat het goed is dat alle regelingen in deze wet in samenhang worden gebracht en wettelijk worden verankerd. Ruim de helft van de aanmelders is niet-gedupeerd gebleken. Schalk vroeg of er onderzoek is gedaan waarom zij zich wel hebben aangemeld. Ook wilde hij weten wat de bedoeling is van de nog te behandelen zogeheten 'ex-partnerregeling'. Zijn er aanwijzingen dat dit in een aparte regeling moet worden opgenomen, vroeg hij. De toeslagenaffaire is een open wond in de samenleving. Met dit wetsvoorstel kan het dichtgroeien zo zoveel mogelijk worden bevorderd, maar de affaire zal altijd een litteken blijven, besloot Schalk.
Beantwoording staatssecretaris De Vries
Staatssecretaris De Vries van Toeslagen en Douane zei dat het inderdaad ook gaat om emotioneel herstel, naast financiële compensatie. Ze hoopt met de aanvaarding van dit wetsvoorstel een stap in de goede richting te kunnen zetten. De Vries is dankbaar dat de Eerste Kamer dit wetsvoorstel met voorrang heeft behandeld. Chapeau voor de zelfreflectie van de eigen rol door de Eerste Kamer, voegde ze daaraan toe.
De regering heeft geprobeerd de wet zo integraal mogelijk te maken, ook op verzoek van de Raad van State en de Tweede Kamer. Het is een zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis. Helaas kunnen we de tijd niet terugdraaien. Wat je zegt moet je ook waarmaken. Het vertrouwen is nog niet terug. Dat kost tijd en vraagt ook om een gedragsverandering bij de Toeslagenorganisatie. In 2025 zou de hersteloperatie moeten zijn afgehandeld.
De kindregeling voorziet inderdaad niet in een schuldenregeling zoals voor de ouders. De kindregeling is bedoeld als een steuntje in de rug. De regeling is tot stand gekomen in overleg met de kinderen. De ondersteuning voor de kinderen en jongvolwassenen is uitgebreid. Over het verschil tussen pleegkinderen en eigen kinderen zei De Vries dat het van pleegkinderen lastig is vast te stellen hoe lang ze in een gezin zijn geweest. Daarom wordt van hen bewijs gevraagd.
Deel dit item: