Algemene financiële beschouwingen: debat samengevat

Er zijn acht moties ingediend.

• - 

  De motie-Koffeman verzoekt het kabinet uiterlijk in de eerste helft van 2024 te komen met een resolutieplan zoals dat er is voor financiële instellingen, waarbij verschillende scenario's worden uitgewerkt, waaronder het scenario om KLM in voorkomende gevallen niet langer te steunen. Minister Kaag ontraadde de motie.
• - 

  De motie-Koffeman verzoekt het kabinet met klem de btw op groenten en fruit zo snel mogelijk te verlagen en de subsidie voor schoolfruit in stand te laten, en die maatregel te bekostigen uit onderuitputting van de landbouwbegroting. Staatssecretaris Van Rij ontraadde de motie.
• - 

  De motie-Koffeman verzoekt de regering te komen met voorstellen om het schuldenleed van studenten uit de 'pechgeneratie' drastisch te verkleinen, de financiering daarvan te vinden in een versnelde afschaffing van fossiele subsidies, en de Kamer daarover binnen drie maanden te berichten. Minister Kaag heeft de motie ontraden.
• - 

  De motie-Koffeman verzoekt de regering de voorstellen zodanig aan te passen dat dranken zonder toegevoegde suikers niet langer onder de verhoogde heffing zullen vallen, en de Kamer daarover binnen drie maanden te berichten. Staatssecretaris Van Rij heeft de motie ontraden.
• - 

  De motie-Koffeman verzoekt de regering het advies van DB-Z dat gemengde boerderijen waar bijvoorbeeld varkens en kippen gehouden worden 'onwenselijk' zijn zo spoedig mogelijk om te zetten in beleid ter voorkoming van nieuw pandemische dreigingen. Minister Kaag vroeg senator Koffeman de motie aan te houden tot de behandeling van de begroting van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
• - 

  De motie-Schalk verzoekt de regering de mogelijkheden te verkennen om organisatoren van grote evenementen met een hoog veiligheidsrisico of illegale acties waarbij grootschalige politie-inzet nodig is, te laten bijdragen aan de kosten voor politiecapaciteit, en de Kamer over de uitkomst te informeren. Minister Kaag vroeg senator Schalk de motie aan te houden tot de behandeling van de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid.
• - 

  De motie-Hartog verzoekt de regering om te kiezen voor constructievere manieren om goed financieel beheer binnen het Koninkrijk te bewerkstelligen, die niet tot beperking van de financiële ruimte voor de ontvangende landen leiden, via de uitgaven dan wel de inkomstenkant. Staatssecretaris Van Rij verzocht senator Hartog de motie aan te houden zolang de onderhandelingen nog gaande zijn.
• - 

  De motie-Van der Goot verzoekt de regering om bij de Voorjaarsnota een "regioparagraaf' op te nemen waarbij invulling wordt gegeven aan het rapport 'Elke regio telt'. Minister Kaag heeft de motie ontraden.

BBB: Rekening doorgeschoven naar toekomstige generaties

Volgens senator Griffioen (BBB) wordt de rekening doorgeschoven naar toekomstige generaties. Het kabinet zegt dat dat niet gebeurt, maar dat is precies wat er wel gebeurt, aldus Griffioen. Hij citeerde het kabinet dat er sprake is van een onrustige economie, maar dat beeld is niet nieuw en dus niet uniek. De BBB onderschrijft het belang van het begroten van de brede welvaart. Griffioen stelde vast dat de Miljoenennota volgens de minister beleidsarm is vanwege de demissionaire status van het kabinet, maar, zo zei hij, er zijn veel opgaven. Ook is er geen sluitende begroting. Hij vroeg welke aanvullende maatregelen de minister zal nemen om de door de Tweede Kamer aangenomen moties te dekken. Hij wilde verder weten hoe wordt voorkomen dat de energietoeslag terecht komt bij mensen met een behoorlijk vermogen. De crisisopvang van asielzoekers kost 250 euro per dag per persoon, dat kan niet langer: we moeten veel beter met ons geld omgaan, aldus Griffioen.

GroenLinks-Pvda: Ondernemers meer uitdagen

Senator Crone (GroenLinks-PvdA) hield een pleidooi voor een begrotingstekort vanuit macro-economisch perspectief. Ook de staatsschuld kan wat hem betreft nog wel iets omhoog. Crone noemde het een beperking van het debat dat het kabinet demissionair is, maar ook dat de Kamer pas eind vorige week een stapel amendementen heeft gekregen waarvan de effecten nog niet duidelijk zijn. Over investeringsfondsen van de overheid zei hij dat een fonds zonder doel geld smijten is. Hij vroeg de minister waarom zij niet heeft ingegrepen bij de fondsen. Het had volgens hem veel beter via de departementale begrotingen kunnen lopen. Hij vervolgde dat ondernemers meer uitgedaagd moeten worden, bijvoorbeeld door de lonen te laten stijgen. Bedrijven worden nu te veel gepamperd en dat belemmert een innovatieve economie, aldus Crone. Tot slot vroeg hij aandacht voor een eerlijke verdeling op wereldschaal en binnen het Koninkrijk. Hij vroeg of er geen andere opties mogelijk zijn voor Aruba om de coronaleningen terug te betalen.

VVD: Hoog tijd om terug te keren naar normaal begrotingsbeleid

Senator Van Ballekom (VVD) zag dat de regering oog heeft voor de problemen van de meest kwetsbare huishoudens. Armoede neemt niet significant toe en het aantal kinderen dat in armoede leeft, neemt af. Het concurrentievermogen van Nederland is verbeterd en het investeringsklimaat niet verslechterd. Minder enthousiast was Van Ballekom over het begrotingsbeleid. Dat schuurt volgens hem met de afspraken die zijn gemaakt in het kader van het Europese Stabiliteits- en Groeipact. Het is hoog tijd om terug te keren naar een normaal begrotingsbeleid. Een punt van aandacht is de solide dekking van de uitgaven. De amendementen van de Tweede Kamer stellen de VVD niet gerust. Er is nauwelijks enige marge om tegenvallers op te vangen. Voor het economisch welvaren is het volgens de VVD nodig een omslag te maken van een compensatiemaatschappij naar een investeringsmaatschappij. Tot slot vroeg ook Van Ballekom aandacht voor de fondsen. Revolverende fondsen revolveren nauwelijks, dan is er eigenlijk sprake van subsidie.

CDA: Noden van decentrale overheden serieus nemen

Senator Bovens (CDA) zei dat de hervorming van het belastingstelsel moet doorgaan. In het bijzonder moet er worden doorgepakt op de gevolgen van de toeslagenaffaire en de gaswinning in Groningen. Ook vroeg Bovens aandacht voor de regio. Er zijn niet alleen verschillen tussen stad en platteland, maar bijvoorbeeld ook tussen gebieden met wateroverlast en andere gebieden. Het CDA maakt zich zorgen om de gemeenten die kampen met slechte financiële vooruitzichten. Onderhandelingen over een nieuwe verdeelsleutel voor de financiering van gemeenten lopen al jaren, maar er is nog steeds geen oplossing. Vertrouwen groeit volgens Bovens alleen als je doet wat je belooft hebt en als de kwaliteit van de uitvoering hoog is, zei hij. Een transparant begrotingsproces en een deugdelijke behandeling door het parlement is daarbij van groot belang. Hij vroeg de regering om de Kamer met het oog op de behandeling van het Belastingplan zo gedetailleerd mogelijk te informeren over de gevolgen van de aangenomen amendementen.

D66: Investeren in innovatie

Volgens senator Aerdts (D66) is het voor een duurzame en welvarende toekomst nodig om meer te investeren in innovatie. Investeringen moeten samengaan met normeren en beprijzen. Ze vroeg of de minister een onderzoek kon toezeggen naar theoretisch en empirisch bewijs van de te verwachten weglek- en aantrekeffecten van de afschaffing van fossiele subsidies. In de komende jaren vinden we een begrotingstekort voldoende als we daarmee investeren in de toekomst van Nederland. D66 maakt zich ook zorgen over de mogelijke gedragseffecten van door de Tweede Kamer gevraagde aanpassingen. Aerdts is er voorstander van dat in de beleidseffecten op de brede welvaart, ook de rest van de wereld wordt meegenomen, oftewel: wat is de voetafdruk van Nederland in de wereld? Tot slot stelde zij vast dat het woord gender geen enkele keer voorkomt in de Miljoenennota, ook niet in relatie tot brede welvaart. Aerdts vroeg de minister hoe het zit met de gender sensitieve begroting.

PVV: Geen brede welvaart, maar brede welvaartschade

Senator Van Strien (PVV) zei dat als je het begrip 'brede welvaart' munt, dat je dan ook 'brede welvaartschade' moet benoemen. Die schade komt volgens de PVV van het geld dat gaat naar de asielcrisis, Brussel, ontwikkelingssamenwerking en klimaat. Het geld gaat daarheen, maar in Nederland hebben mensen te maken met koopkrachtverlies, een woningcrisis en is er een slecht vestigingsbeleid voor bedrijven. De PVV neemt nadrukkelijk afstand van wat Van Strien klimaathysterie noemt. Ook wees hij op het op drijfzand berustende stikstofbeleid: waarom wordt nog zoveel hiervoor gereserveerd, terwijl met een fractie van dat bedrag andere problemen kunnen worden opgelost, vroeg hij de minister tot besluit.

SP: Meer belasten

Volgens senator Van Apeldoorn (SP) is door een onrechtvaardig neoliberaal beleid van de kabinetten-Rutte de ongelijkheid toegenomen, worden rijken ontzien en bedrijven niet méér belast. Hij wil er samen voor zorgen dat in de toekomst alle mensen voldoende inkomen hebben om structureel rond te kunnen komen. Hij vroeg of het kabinet dit eens is met de SP. Over het toeslagenschandaal wilde Van Apeldoorn weten hoe het kan dat nog steeds tienduizenden ouders wachten op compensatie. Ook vroeg hij waarom bij een oplopend begrotingstekort altijd wordt geroepen om bezuinigen. De SP roept in dat geval om belasten. Daarmee kan het tekort ook worden teruggebracht, zei Van Apeldoorn. Hij wees erop dat het belastingstelsel nog steeds regressief is in plaats van progressief: hoe rijker je bent hoe minder belasting je betaalt.

ChristenUnie: Belasten van vermogen in plaats van inkomen

Senator Holterhues (ChristenUnie) zei dat er voldoende ruimte moet zijn in de begroting, om onverwachte schokken op te kunnen vangen en niet meteen tot bezuinigen te hoeven overgaan. Er is volgens de ChristenUnie een verschuiving nodig van het belasten van inkomen naar het belasten van vermogen. Verder zei Holterhues dat maatregelen zich primair moeten richten op het bestrijden van armoede en op lastenverlichting van de mensen voor wie dit het meest nodig is. Meer mensen leven onder de armoedegrens dan er werklozen zijn: er zijn dus ook werkende armen. Bovendien zijn mensen niet bekend met voorzieningen waarop zij wel recht hebben. Holterhues vroeg hoe het kabinet de bekendheid van die voorzieningen gaat vergroten. Tot slot zei hij dat het zijn fractie verbaast dat de kosten voor de opvang van asielzoekers uit ontwikkelingsgelden wordt gehaald. Is dat fair, vroeg Holterhues tot besluit.

PvdD: Eigen gelijk verdringt algemeen belang

Volgens senator Koffeman (PvdD) verdringt het eigen gelijk vaak het algemeen belang. Waarom worden de fossiele subsidies niet afgeschaft en investeren we het vrijgekomen geld niet in de bestaanszekerheid van de burger, vroeg hij. Over de pechgeneratie studenten zei Koffeman dat de partijen die zich in het verleden sterk maakten voor de invoering van het sociaal leenstelsel, zich harder zouden moeten maken om hen te compenseren voor meer dan wat het kabinet nu voorstelt. Hij waarschuwde verder dat er een nieuwe pechgeneratie dreigt te ontstaan door het verlagen van de subsidies op schoolfruit. Ook betoogde hij dat de limonadetaks die op havermelk wordt geheven in strijd is met het voornemen om mensen gezondere keuzes te laten maken.

JA21: Gebrek aan begrotingsdiscipline

Volgens senator Baumgarten (JA21) is er gebrek aan begrotingsdiscipline. Hij wees op adviezen van de Raad van State. Een lage staatsschuld maakt goedkoop lenen mogelijk en is nodig om in tijden van nood ruimhartig te kunnen handelen, zoals minister Hoekstra aan het begin van de coronacrisis deed, aldus Baumgarten. Hij vroeg welke structurele maatregelen het demissionaire kabinet voorstelt om de overheidsfinanciën op termijn gezond te maken, opdat de rekening voor de staatsschuld inclusief rentelasten niet bij toekomstige generaties belandt. Baumgarten vroeg het kabinet verder de focus te leggen op vergroting van ieders welvaart in plaats van de focus te leggen op het herverdelen van de koek.

FVD: Onvoldoende voor goed bestuur

Senator Dessing (FVD) betoogde dat expansie geen verstandig financieel beleid is als we tegen een recessie van de Nederlandse economie aanzitten. Het kabinet gaat echter juist miljarden vrijmaken voor klimaat, rechtsstaat en Caribisch Nederland. Wat FVD betreft, zijn dat niet de juiste prioriteiten. Voor goed bestuur krijgt dit kabinet van de FVD een dikke onvoldoende. Deze regering die de welvaart van Nederland jarenlang achteruit heeft doen gaan, heeft het nu ineens over brede welvaart, zei Dessing. Volgens hem is de olifant in de kamer van de brede welvaart: migratie en bevolkingsgroei. Nederland is vol, misschien wel overvol, zei Dessing, en het enige dat de regering bedenkt, is 'spreiden'. Daarmee neemt de brede welvaart af, alle goede voornemens in de Miljoenennota ten spijt, besloot hij.

SGP: Aandacht voor welzijn, naast welvaart

Senator Schalk (SGP) vroeg naast aandacht voor brede welvaart, vooral ook aandacht voor welzijn. Wat heb je aan welvaart als je niet ook welzijn hebt, zei hij. Hij vroeg - net als eerdere jaren - aandacht voor het verschil tussen een- en tweeverdieners: een groot verschil. Eenverdieners betalen meer belasting en hebben te maken met grotere marginale druk. Schalk stelde voor om organisaties die illegale snelwegblokkades of onwettige demonstraties organiseren een reltaks te laten betalen. Maar ook voetbalclubs moeten méér bijdragen aan excessieve politiekosten rond risicowedstrijden. Hij vroeg of de regering bereid is om te onderzoeken of zo'n reltaks haalbaar is. Schalk besloot met de constatering dat de overheidsfinanciën er nog goed bij staan, maar dat door de keuzes van het kabinet het begrotingstekort verder oploopt. Welke rekening legt het kabinet neer bij toekomstige generaties, vroeg hij.

Volt: Rente leningen Aruba is verkeerde stap

Ook senator Hartog (Volt) vroeg naar de terugbetaling van de coronaleningen door Aruba tegen een hoger rentetarief. Volgens Hartog spreken we hier over landen die geografisch ver weg zijn, maar emotioneel dichtbij. Met de leningen heeft het kabinet een verkeerde stap gezet, concludeerde hij. Hij constateerde verder dat het kabint geen zicht heeft op wat er via de provincies en gemeenten binnenkomt aan inkomsten vanuit de EU en ook niet waar we nationaal geld besparen vanwege uitgaven die op EU-niveau worden gedaan. Hij vroeg het kabinet hier nader onderzoek naar te doen.

50PLUS: Onterechte tegenstelling tussen ouderen en jongeren

Volgens senator Van Rooijen (50PLUS) heeft het kabinet gefaald op anticyclisch begrotingsbeleid. Dit jaagt de rente omhoog en de koopkracht naar beneden. De lage staatsschuld is een zege, maar het nieuw kabinet zal aan de slag moeten met bezuinigingen en lastenverzwaringen, omdat de staatsschuld wel stijgt. Van Rooijen zei dat ouderen en gepensioneerden worden gebruikt als melkkoe. Er is volgens hem een onterecht beeld geschapen dat er een tegenstelling is tussen ouderen en jongeren.

OPNL: Opschaalkorting van tafel

Senator Van der Goot (OPNL) zei dat het voor het vertrouwen in de overheid van belang is dat de overheid zelf ook een betrouwbare partner is. Hij wees erop dat gemeenten en provincies dicht bij de burger staan, en provincies zeker ook in de regio's buiten de randstad. OPNL wil samen met het CDA dat de opschaalkorting van tafel gaat. Nederlandse gemeenten zouden volgens de regering tot grotere eenheden moeten fuseren (opschalen). Dat zou efficiënter zijn, waardoor er minder geld uit het Gemeentefonds hoeft te worden betaald. Van der Goot vroeg aandacht voor het adviesrapport 'Elke regio telt'. Hij vroeg het kabinet om in het vervolg een regioparagraaf op te nemen in de Miljoenennota en de Voorjaarsnota.

Beantwoording bewindspersonen

Minister Kaag van Financiën zei dat de uitvoerbaarheid van de amendementen van de Tweede Kamer nog niet in zijn compleetheid is te overzien. Geld kan maar een keer uitgegeven worden en het demissionaire kabinet heeft gekozen voor een evenwichtig koopkrachteffect, met speciale aandacht voor de daling van kinderarmoede daalt. Ze zei dat het inhoudelijk werk voor de regio's doorgaat, op basis van de aanbevelingen uit het adviesrapport 'Elke regio telt'. Tot besluit zei Kaag dat ze hoopte dat het kabinet de zaadjes heeft kunnen planten die het zich had voorgenomen in het coalitieakkoord, ondanks dat het kabinet vóór de finish zijn gestrand.

Staatssecretaris Van Rij (Fiscaliteit en Belastingen) zei dat hij de Eerste Kamer vóór de behandeling van het Pakket Belastingplan (december - red.) wil informeren over de uitvoerbaarheid van de twintig door de Tweede Kamer aangenomen amendementen. Niet alle twintig zijn lastig uit te voeren, maar een paar wél. Hij gaat zich nu toespitsen op die amendementen die voor de uitvoering lastig lijken, en met name die amendementen die al effect hebben voor de wetswijzigingen die per 1 januari aanstaande ingaan. Hij zegde verder toe dat het kabinet vóór 1 april 2024 meer duidelijk zal geven over de opschalingskorting.

Staatssecretaris De Vries (Douane en Toeslagen) zei dat de afgelopen jaren al maatregelen zijn genomen om de marginale druk te verlagen, maar dat er nog wel meer mogelijkheden zijn. Maar dat moet in samenhang worden bekeken, en dat is niet meer aan het demissionaire kabinet, maar aan een volgend kabinet. Over de hersteloperatie van de toeslagenaffaire zei De Vries dat er nog een aantal zaken echt moet verbeteren. Ze hoopte dat het kabinet ervoor kan zorgen dat ouders zo snel mogelijk een punt kunnen zetten achter alles wat hen is aangedaan en zij weer naar de toekomst kunnen kijken.