Verslag van de vergadering van 21 november 2023 (2023/2024 nr. 8)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 13.46 uur
De heer Van Hattem i (PVV):
Dank, voorzitter. Nederland zit in een crisis, een asielcrisis die onhoudbaar is. Het is geen opvangcrisis maar een instroomcrisis. Ondanks dat het kabinet erover gevallen is, blijven maatregelen uit. Maandelijks stromen duizenden asielzoekers Nederland binnen. Driekwart van de Nederlanders geeft inmiddels aan dat er maatregelen genomen moeten worden om deze migratiestroom te keren, maar deze staatssecretaris laat onze grenzen wagenwijd openstaan. Daarmee dan maar meteen de eerste vraag aan de staatssecretaris: doet hij überhaupt nog wel iets om die asielinstroom te stoppen? Graag een reactie.
De asieldwangwet oftewel de spreidingswet dreigt het probleem van kwaad tot erger te maken. Deze Eerste Kamer is te beroerd om dit vreselijke wetsvoorstel controversieel te verklaren en zo te voorkomen dat via deze wet Nederland één groot azc wordt. Gemeenten lopen ondertussen op de zaken vooruit en zijn vooruitlopend op deze wet al overal azc's aan hun inwoners aan het opdringen. De winkeliers in Ter Apel brachten gisteren al een noodkreet uit over de overlast en criminaliteit van asielzoekers. Met de spreidingswet wordt heel Nederland net zo'n azc-ellende als in Ter Apel. De winkeliers zeggen daarom nu: ons dorp is kapot, maar maak met die spreidingswet niet heel Nederland kapot.
Maar ook het demissionaire kabinet kan hier nog wat aan doen. Zij kunnen er ook zelf voor kiezen om dit wetsvoorstel voor de asieldwangwet, voor de spreidingswet in te trekken, zodat we als Eerste Kamer überhaupt deze discussie niet meer hoeven te voeren. Asielmigratie is nota bene het onderwerp waar het kabinet over gevallen is. Kan de staatssecretaris aangeven of hij bereid is om dit wetsvoorstel in te trekken, en zo niet, waarom hij dit wetsvoorstel nog steeds wil doorzetten? Welke meerwaarde ziet hij hierin terwijl het draagvlak totaal ontbreekt?
Voor onze eigen inwoners is er haast geen woning meer te vinden. Mensen staan jarenlang op een wachtlijst en moeten dan ook vaak genoegen nemen met een tijdelijke flexwoning. Of onze jongeren worden genoodzaakt in een woonproject te gaan wonen dat ze moeten delen met statushouders. Bijvoorbeeld de 18-jarige dochter van Henk en Ingrid, die op kamers gaat wonen, moet zo nodig haar leefruimte delen met Faisal uit Mogadishu, Mohammed uit Syrië en Achmed uit Noord-Nigeria. En hun oudste zoon van 31 woont nog thuis, omdat hij nog steeds op de wachtlijst moet staan voor een huurwoning. Maar Marwan van 25, de alleenstaande statushouder uit Kabul, heeft ondertussen wel met voorrang een huurwoning in hun dorp gekregen.
Nu is de vaste drogreden van met name VVD-bestuurders dat het sinds 2016 niet meer verplicht is om woningen met voorrang aan statushouders toe te wijzen, maar de taakstellingen uit de Huisvestingswet liggen er nog steeds. Daarnaast blijven veel gemeenten nog steeds met voorrang woningen toewijzen. In mijn eigen provincie Noord-Brabant, eveneens de thuisprovincie van de huidige staatssecretaris, heb ik eens nagekeken welke gemeenten nog steeds via hun huisvestingsverordening statushouders met voorrang huisvesten.
De heer Dittrich i (D66):
Ik zat even naar de agenda te kijken en ik dacht: zijn we al met de spreidingswet begonnen? Maar dat plenaire debat krijgen we nog, hopelijk in december. Ik begrijp dus eigenlijk niet waarom de heer Van Hattem hier allerlei argumenten aanvoert in zijn visie tegen de spreidingswet terwijl de begroting van Justitie op de agenda staat.
De heer Van Hattem (PVV):
Ik geloof dat het ooit in de negentiende eeuw minister Donker Curtius van Justitie was die zei dat we als Eerste Kamer de taak hebben om een groter kwaad te kunnen voorkomen. Als wij bij deze asielbegroting het onderwerp van de spreidingswet al kunnen voorleggen aan het kabinet met de vraag om die wet in te trekken, dan hoeven we hier überhaupt niet tot die behandeling te komen en kunnen we dat grotere kwaad van de spreidingswet voorkomen.
De heer Dittrich (D66):
Maar begrijp ik het goed dat, gesteld dat u niet slaagt in uw opzet, u dat niet meer aan de orde zult stellen bij de spreidingswet? Want anders bent u alleen maar in herhaling aan het vallen.
De heer Van Hattem (PVV):
Wij als PVV zullen alles maar dan ook alles doen om die verschrikkelijke spreidingswet, die asieldwangwet te voorkomen. Dus zo gauw die aan de orde is, gaan we daar gewoon weer vierkant voor liggen en alles doen om dat wetsvoorstel tegen te houden. De heer Dittrich kan gerust zijn: we blijven ons inzetten om het tegen te houden. Maar het zou nog beter zijn als het kabinet eigener beweging, zoals ze wel vaker doen, besluit dit wetsvoorstel in te trekken. Want er is veel weerstand tegen, er zitten een hoop problemen bij en er is totaal geen draagvlak voor. Ik zou dus tegen het kabinet zeggen: trek het gewoon in. Ik hoor graag of ze daartoe bereid zijn.
Voorzitter. Ik had het dus over de huisvestingsverordeningen in Noord-Brabant. In de regio Eindhoven kennen de gemeenten Eindhoven, Helmond, Veldhoven, Oirschot, Best, Son en Breugel, Waalre, Nuenen en Geldrop-Mierlo gelijkluidende bepalingen in hun huisvestingsverordening. Zo wordt onder "urgentiecriteria of -categorieën" bepaald dat er sprake is van "een volkshuisvestelijke urgentie voor een statushouder". Onder "rangorde" wordt vervolgens letterlijk gesteld: "Als op grond van deze verordening meerdere urgent woningzoekenden tegelijkertijd met voorrang in aanmerking komen voor dezelfde woonruimte, wordt de rangorde als volgt bepaald. Als eerste komen in aanmerking statushouders, vanwege volkshuisvestelijke urgentie." In een aantal van deze gemeenten, zoals Oirschot, Best en Waalre, is de VVD ook coalitiepartij. In Eindhoven en Helmond zijn de huidige huisvestingsverordeningen nog onder VVD-wethouders ingevoerd. De stoere VVD-praatjes voor de bühne over het afschaffen van voorrang voor statushouders zijn dus ook op lokaal niveau vooral gebakken lucht.
In een aantal andere gemeenten in Brabant staat de voorrang voor statushouders weliswaar niet meer in een huisvestingsverordening, maar maakt de gemeenten wel afspraken met woningcorporaties waarbij voorrang voor statushouders onderdeel is van die afspraken.
De heer Recourt i (GroenLinks-PvdA):
Ik ga toch nog maar het stokje overnemen van de heer Dittrich. We zijn met de begrotingsbehandeling bezig en hebben het nu over lokale regelgeving. Ik snap dat er morgen verkiezingen zijn en dat de PVV nog een keer wil zeggen dat de buitenlanders de schuld van alles zijn, maar laten we het toch alstublieft hebben over waar het vandaag over gaat, namelijk over de begroting.
De heer Van Hattem (PVV):
Ik laat me hier geen woorden in de mond leggen door de PvdA-GroenLinks. Het slaat nergens op wat hier gezegd wordt, namelijk dat buitenlanders de schuld van alles zijn. Wij stellen gewoon vast dat er beleid wordt gevoerd waarbij de ellende komt te liggen in onze gemeentes. Er zijn geen woningen beschikbaar en er wordt nog steeds voorrang verleend aan statushouders, vanwege wetgeving die ook in deze Kamer wordt gemaakt en vanwege de tenuitvoerlegging van begrotingen op het gebied van asiel en migratie, die we vandaag behandelen. Dit is dus gewoon een uitvloeisel van hetgeen er in die begrotingen staat. De heer Recourt slaat hier zelf de plank mis door dit te stellen. We moeten gewoon duidelijk vaststellen dat hier een groot probleem ligt en dat we daar andere maatregelen voor moeten nemen. Als die maatregelen genomen moeten worden om te voorkomen dat zulk soort ontwikkelingen op lokaal niveau plaatsvindt, dan is het hier in Den Haag waar die maatregelen gesteld kunnen worden.
Ik ga even verder, voorzitter. Zo heeft de gemeente 's-Hertogenbosch, met de VVD in het college, meerjarige prestatieafspraken voor 2021-2025 met de woningcorporaties. Daarin is het volgende over voorrang voor statushouders te lezen: "Gemeente en corporaties realiseren zich dat (lokale, regionale en landelijke) beleidskeuzes in het woondomein, maar ook in aanpalende domeinen (zorg/welzijn) direct van invloed kunnen zijn op het aantal toewijzingen met voorrang. Denk bijvoorbeeld aan de taakstelling statushouders." Op basis van deze meerjarige prestatieafspraken hebben de gemeente 's-Hertogenbosch en de woningcorporaties voor dit jaar, 2023, de Uitvoeringsagenda Prestatieafspraken 2023 opgesteld. Hierin wordt ondubbelzinnig aangegeven dat voor de taakstelling huisvesting statushouders toewijzing met voorrang plaatsvindt. Ik citeer: "We voorzien een aanhoudende druk op het aandeel toewijzingen met voorrang (streven: maximaal een op drie), door onder andere de taakstelling huisvesting statushouders." Maar er worden ook allerlei termen verzonnen om het met voorrang toewijzen zo veel mogelijk te verhullen. Zo wordt het met voorrang toewijzen aan statushouders omschreven als "directe bemiddeling voor het huisvesten van aandachtsgroepen en urgent woningzoekenden".
In de gemeente Breda, ook met de VVD in het college, zien we eenzelfde soort aanpak. De afspraken met woningcorporaties zijn daar opgenomen in de Alliantie Breda 2019 tot en met 2023. Daarin wordt onder "voorrangsafspraken voor woningtoewijzing aan doelgroepen" vermeld: "Voor de volgende doelgroepen hebben de alliantiepartijen voorrangsafspraken voor woningtoewijzing gemaakt: vergunninghouders (voorheen: statushouders) (...)." Mijn vraag aan de staatssecretaris: wanneer komt er nou echt een eind aan het met voorrang toewijzen van onze woningen aan statushouders? Kan de staatssecretaris aangeven of het kabinet de gemeenten op z'n minst kan vragen te zorgen voor transparantie als lokaal zo'n beleid wordt gevoerd, zodat voorrangsregels voor statushouders niet in bedekte termen in beleid worden weggemoffeld of worden weggestopt in afspraken met woningcorporaties? Graag een reactie van de staatssecretaris.
Die voorrang voor statushouders is ook onderwerp van discussie op de Provinciale Regietafels Asielopvang, die ook in de voorliggende begrotingswijziging genoemd worden. Mocht de asieldwangwet er komen, dan wordt de huisvesting van statushouders ook een van de onderwerpen waar de gemeenten koehandel over kunnen bedrijven bij deze bestuurlijke achterkamertjesoverleggen. Kan de staatssecretaris aangeven hoe het kan dat zulke beleidsmatige aangelegenheden waar ook de lokale democratie, dus de gemeenteraden, controle op zou moeten kunnen uitoefenen, bedisseld kunnen worden aan zulke overlegtafels? Deelt de staatssecretaris de opvatting dat hier volledige transparantie zou moeten zijn? Zo nee, waarom niet?
Veel plaatsen met azc's, zoals Ter Apel, Budel en Maarheeze, zijn qua veiligheid en leefbaarheid inmiddels de afvoerputjes van ons land. Ondanks allerlei randmaatregelen, zoals toezichthouders, blijft de overlast in deze dorpen enorm zolang daar een mega-azc aanwezig is. Wanneer mogen deze dorpen iets van deze staatssecretaris verwachten? En waar blijven de extra politieagenten voor deze regio's zolang de azc's nog niet gesloten zijn? Niet voor niets hebben de regioburgemeesters hier al om gevraagd. Er zou 400 miljoen euro extra nodig zijn voor meer politiecapaciteit. Of blijft het geld alleen maar verspild worden aan veel te dure asielopvang in hotels en cruiseschepen? Het kabinet wil nu nog eens 150 miljoen extra uittrekken voor luxe cruiseschepen. Als er al asielschepen worden ingezet, laat ze dan maar meteen met die asielmigranten terugvaren naar Marokko, Syrië of Afrika.
En over die hotels gesproken, onlangs bracht Het Financieele Dagblad een grote fraudezaak boven tafel waarbij Van der Valk miljoenenbedragen heeft ontvangen voor asielopvang in hun hotels. Ik heb al meerdere malen schriftelijke vragen gesteld aan de staatssecretaris over deze kwestie, maar ook in dit debat wil ik hier aandacht voor vragen. Enige opheldering wordt vanuit het kabinet niet geboden. De contracten en afspraken met Van der Valk worden niet op tafel gelegd met als argument dat het COA een zelfstandig bestuursorgaan, een zbo, is en het ministerie hiertoe dus geen mogelijkheden zou hebben. Het kan toch niet waar zijn dat we als parlement onze controlerende taak niet kunnen uitoefenen omdat het COA zich kan verschuilen achter zijn zbo-status?
De heer Kox i (SP):
Ik begrijp dat de omvang van dit debat groter is dan wij gedacht hadden. Ik hoor de heer Van Hattem zeggen: als je als statushouder dan toch op een cruiseschip gezet wordt, vaar dan maar direct door naar Ethiopië en andere landen. Was dit een grapje, dan is het een slecht grapje, want we hebben het hier over mensenlevens. Is het geen grapje, dan is het een voorstel. Dan betekent dat dat collega Van Hattem voorstelt dat je iemand die in overeenstemming met de regels onderdak zou krijgen op een bepaalde plek, illegaal moet deporteren in strijd met onze wetgeving. Als hij dat voorstelt, dan overschrijdt hij de bevoegdheden van de wet, en dan zou ik dat erg graag willen horen. Dus is het een slechte grap of is het een voorstel, dat buitengewoon in strijd is met de wetgeving?
De heer Van Hattem (PVV):
De heer Kox van de SP haalt hier nogal grote woorden aan, maar het punt is dat ik het niet "spelen met mensenlevens" noem als mensen worden opgevangen op een luxe cruiseschip. Wij hebben het hier vaak over mensen de illegaal vanuit die landen zijn gekomen. Wij hebben het over veiligelanders. Dus als dat cruiseschip terugvaart naar de landen of de regio's van herkomst, als zij met een schip worden teruggebracht — dat hoeft voor mij niet per se een cruiseschip te zijn — dan worden mensen gewoon teruggestuurd naar het land waar ze vandaan komen. Als ze illegaal ons land, Europa, zijn binnengekomen, dan is daar niks mis mee. En we hebben het over opvang in de eigen regio, dus niet in Nederland. Dat zien we andere landen al doen, bijvoorbeeld Australië. Die doen de opvang buiten het eigen land. Groot-Brittannië had een heel legitiem voorstel om dat in de regio te doen. Dus er is helemaal niks mis mee om het op die manier voor te stellen.
De heer Kox (SP):
Als je een hele hoop woorden achter elkaar zet, is het nog niet a priori zeker dat dat een samenhangend verhaal wordt. Het ging hier over statushouders die soms op een schip worden opgevangen. Dat bestaat. Dat is een regel hier. Dat is niet illegaal. Dan ben je niet fout bezig. Dan krijg je een plek toegewezen waartoe de relevante overheid besloten heeft. Collega Van Hattem zei: als dat gebeurt, laat die boot dan maar doorvaren naar landen als Ethiopië. Ik zeg dat dat een voorstel is dat in strijd is met de wet. Ik zou graag willen horen of collega Van Hattem vindt dat hij als Kamerlid ertoe mag oproepen om mensen in strijd met de wet te deporteren. De regering aan de andere kant van de Noordzee meende een dergelijk voorstel te kunnen doen, alhoewel dat beter ingebed was. Maar de hoogste Britse rechter heeft gezegd: dat gaat niet gebeuren. Ik vraag het nog een keer: was het een slechte grap of doet de PVV echt het voorstel om mensen, in strijd met de vigerende wetgeving, te transporteren naar plekken waar ze niet thuishoren?
De heer Van Hattem (PVV):
Als iemand een riedel woorden nodig heeft voor deze uitgebreide interruptie, dan is het wel de heer Kox van de SP, zo te horen. Hij heeft het over "deporteren", maar daar heb ik het helemaal niet over gehad. Ik heb het ook niet gehad over Ethiopië.
Ik zal bij het laatste punt beginnen: het voorstel van Groot-Brittannië. De hoogste rechter in Engeland heeft weliswaar gezegd dat Rwanda als opvangland niet geschikt is, maar hij heeft niet uitgesloten dat een dergelijke vorm van opvang in Afrika mogelijk is. Dat is afhankelijk van de omstandigheden in het land zelf. Die route is niet afgesloten door het Britse gerechtshof.
Ten tweede. Als wij opvang in de eigen regio willen, dan moeten we mensen daarnaartoe kunnen brengen. Ik gebruik liever de mogelijkheden om mensen in hun eigen regio op te vangen dan dat we hier mensen opvangen op veel te dure luxe cruiseschepen of in luxe hotels. Daarmee zorg je alleen maar voor een aanzuigende werking, waardoor er nog meer mensen uit Afrika en uit Arabische landen hiernaartoe komen. Op die manier wordt het probleem alleen maar groter. Als de heer Kox van de SP dat wil, dan gaat dat ten koste van onze eigen bevolking, want dat kost klauwen met geld. We kunnen die 750 miljoen veel beter besteden aan onze eigen mensen, maar de SP laat onze eigen mensen keihard in de steek.
De voorzitter:
Meneer Kox, tot slot.
De heer Kox (SP):
Voorzitter, dit is mijn laatste opmerking.
Ik stelde een normale vraag. Collega Van Hattem zegt: als een statushouder door de overheid op een schip geplaatst wordt, laat dat schip dan maar doorvaren. Hij noemt daarbij een lijst landen op. Ik vraag hem: roept de PVV, in strijd met de hier geldende wetgeving, op om mensen te deporteren? Ik kan het niet anders noemen, want die mensen willen daar niet naartoe. Er is ook geen reden om ze weg te voeren, maar hij stelt voor om dat wel te doen. Daarna komt hij met een heel verhaal. Sta voor wat je zegt. Is het voorstel van de PVV dat als mensen legaal gehuisvest worden op een schip, dat schip vervolgens door moet varen naar een andere bestemming? Als hij dat vindt, dan moet hij dat hardop zeggen. Volgens mij roept de PVV dan, in strijd met de hier vigerende wetgeving, op om mensen te deporteren. Dat is in strijd met alle wetgeving, om te beginnen met de Grondwet.
De voorzitter:
Tot slot, meneer Van Hattem.
De heer Van Hattem (PVV):
De heer Kox staat hier een grote bak onzin uit te kramen. Ik heb het niet eens over statushouders gehad. Dat maakt hij er zelf van. Ik heb het gehad over de asielopvang op die schepen, waar door het COA om wordt gevraagd. Dat is heel wat anders dan statushouders. Maar nog los daarvan: als hier mensen naartoe komen uit veilige landen en wij kiezen voor opvang in de regio, dan moeten daar mogelijkheden toe zijn. Dat moet gewoon kunnen binnen de bestaande regels. Zoals ik daarstraks al zei: het Britse hooggerechtshof heeft niet uitgesloten dat die mogelijkheden er zijn. Opvang in Nederland moet plaatsmaken voor opvang in de regio; dat is het uitgangspunt en niks anders.
Voorzitter. Onlangs verscheen er een rapport van de nationale Rekenkamer waaruit blijkt dat de kosten voor asielopvang steevast veel hoger uitvallen dan begroot. Hoe kunnen wij als parlement de vandaag voorliggende begroting voor immigratie en asiel zorgvuldig behandelen als zulke informatie onze Kamer wordt onthouden en we vervolgens, zoals de Rekenkamer concludeert, moeten vaststellen dat de kosten toch weer hoger uitvallen? Graag een reactie van de staatssecretaris. Is hij bereid om alle gevraagde informatie over de contracten en de afspraken die het COA maakt, alsnog te verstrekken?
Voorzitter. De gemeente 's-Hertogenbosch heeft besloten om twee azc's met in totaal 600 asielzoekers te vestigen bij een wijk, de Gestelse Buurt, die door de minister van Binnenlandse Zaken is aangewezen als een wijk waar de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek van kracht is. Die wet is beter bekend als de "Rotterdamwet". Middels deze aanwijzing mogen zogenaamde kansarmen of criminele woningzoekenden zich niet zomaar vestigen in deze wijk, om zo verdere verloedering te komen. Dat er nu twee azc's met 600 asielzoekers en alle problemen van dien gevestigd worden, is zo tegenstrijdig als het maar zijn kan. Kan de staatssecretaris aangeven of hij het wenselijk acht dat er zo veel asielzoekers gevestigd worden terwijl de Rotterdamwet daar wordt toegepast? Hoe verhoudt dat zich tot de doelstellingen van de Rotterdamwet? Is de staatssecretaris bereid om richting het COA in te grijpen en te eisen dat deze onzalige plannen ongedaan worden gemaakt? Graag een reactie.
Voorzitter. We moeten stoppen met de open grenzen voor asielmigranten die door vele veilige landen naar Nederland trekken. Wanneer maakt de staatssecretaris nu eens echt werk van de Dublinverordening? Wanneer verlaten Dublinclaimanten Nederland nu eens effectief? Graag een reactie van de staatssecretaris.
We moeten stoppen met Nederland nog uitnodigender te maken voor gelukszoekers. Dus niet nog meer azc's openen, niet nog meer luxe hotels en cruiseschepen beschikbaar stellen. Bedrijven die hierbij garen denken te kunnen spinnen, zijn actief aan het lobbyen bij gemeenten om bijvoorbeeld hun cruiseschepen te slijten. Zo ontving ik vanuit mijn functie als gemeenteraadslid deze week nog een brief van zo'n bedrijf waarin ze letterlijk aan de gemeente schrijven: "Onze schepen kunnen dienen als geschikte huisvestingsmogelijkheden voor ontheemden, zowel op korte als op langere termijn. Onze schepen beschikken over meerdere kamers met elk een eigen badkamer met wasbak, wc en douche, een lounge om te relaxen, een restaurant en, over de gehele lengte van het schip, een buitenruimte. Daarnaast kunnen we eventueel volledige verzorging bieden, inclusief cateringdiensten, waarbij rekening wordt gehouden met dieetwensen van de bewoners." En ze weten dat onze overheid toehapt bij zulke voorzieningen. Terwijl gelukszoekers op deze manier van alle gemakken en comfort worden voorzien, kunnen veel Nederlanders amper of niet rondkomen, kunnen ze vaak geen woning vinden, laat staan een lounge om te relaxen en cateringdiensten.
Laten we daarom onze eigen Nederlanders op de eerste plaats zetten en laten we nu 'ns echt werk maken van een asielstop. De kortste weg om dat te bereiken is dat morgen de kiezers de PVV zo groot mogelijk maken, zodat niet de asielzoeker maar de Nederlander weer op één komt te staan.
Voorzitter, tot zover de eerste termijn.
De voorzitter:
Dank u wel, meneer Van Hattem. Dan is het woord aan mevrouw Van Toorenburg namens het CDA.