Verslag van de vergadering van 11 maart 2025 (2024/2025 nr. 21)
Status: ongecorrigeerd
Aanvang: 15.21 uur
Een verslag met de status "ongecorrigeerd" is niet voor citaten en er kan geen recht aan ontleend worden.
Mevrouw Karimi i (GroenLinks-PvdA):
Voorzitter. Meer dan 25 jaar geleden, toen ik mijn eerste stappen in de Haagse politiek zette, deed ik mezelf een belofte: ik laat niet toe dat Den Haag mij cynisch maakt. Want de Haagse politiek biedt daar vaak genoeg aanleiding toe, en dit kabinet in het bijzonder.
De beleidsbrief van minister Klever van 20 februari jongstleden, waarin zij de drastische bezuinigingen, een ware kaalslag, op het budget voor Ontwikkelingssamenwerking uiteenzet, spant de kroon. Over de inhoud zal ik zo spreken, maar toen ik de slotzin van de brief las, kon ik een cynische lach niet onderdrukken. Ik citeer: "De voorgenomen bezuinigingen gaan dus niet over minder, maar ook over beter". Beter? Je moet het maar durven om afbraak beter te noemen.
Wat is er aan de hand met deze begroting? Vanaf 2027 wordt er structureel 2,4 miljard bezuinigd op het ODA-budget. Dit betekent dat het percentage van het bruto nationaal inkomen dat Nederland uitgeeft aan ontwikkelingshulp daalt van 0,62% in 2024 naar 0,44% in 2029.
Bovendien wordt dit jaar de koppeling van het OS-budget aan het bni losgelaten, wat een extra bezuiniging van €2 miljard betekent. Voor 2025 betekent dit een directe bezuiniging van €319 miljoen. De belofte is dat de koppeling tijdens de lopende onderhandelingen over de Voorjaarsnota kan worden hersteld. Dit vereist echter een krachtige inzet van de minister. Wat is haar inzet? En wat is haar verwachting? Er ligt al een aangehouden motie hierover in deze Kamer, waar de eerste indiener, mevrouw Huizinga, straks op zal ingaan. Het is van essentieel belang dat deze koppeling wordt hersteld.
Voorzitter. De internationale rechtsorde, gebouwd op het principe dat recht boven macht staat, staat onder druk. Het VN-Handvest vormde de basis voor een wereld waarin conflicten vreedzaam worden beslecht en fundamentele rechten voor iedereen gelden. De kolonisatieprocessen maakten duidelijk dat ontwikkelingslanden de kans moesten krijgen zich volwaardig te ontwikkelen. Dit leidde in de jaren zestig tot de introductie van de Official Development Assistance, ODA, met als internationale norm dat ontwikkelde landen 0,7% van hun bni hieraan besteden.
De economische orde werd jarenlang gedomineerd door liberalisering en privatisering, gepromoot door het IMF en de Wereldbank. Na de val van de Berlijnse Muur werd het neoliberalisme leidend, ondanks waarschuwingen voor toenemende ongelijkheid en enorme schade aan klimaat, mens en milieu. Nu China als grootste economische uitdager van de VS profiteert van dit systeem, keert de VS zich daartegen. Ongebreidelde globalisering heeft extreem nationalisme aangewakkerd. Trump met zijn America First-beleid legt de wereld handelsbeperkingen op. Hoewel handelsbeleid een EU-bevoegdheid is, bepalen lidstaten wel het mandaat voor de Europese Commissie. Wat is de visie van de minister op het toekomstige handelsbeleid? Wat is de Nederlandse positie ten aanzien van het Mercosur-verdrag? Klopt het dat Argentinië wil uittreden en een vrijhandelsakkoord met Trump verkiest? En wat was de boodschap van de minister aan haar Amerikaanse collega's tijdens haar bezoek? In een wereld in verandering zijn een heldere visie en strategie noodzakelijk. Graag een reactie van de minister.
Voorzitter. De ontmanteling van USAID en het plots stopzetten van noodhulp en hulp door Trump, waardoor meer dan €60 miljard aan ontwikkelingssteun en humanitaire steun verdwijnt, heeft dramatische gevolgen. De allerarmste aidspatiënten, democratiebewegingen en mensenrechtenverdedigers, zoals bijvoorbeeld in Georgië, worden hard getroffen. Zullen Wit-Rusland, China of de Arabische Golfstaten dit gat vullen, met alle gevolgen van dien? Heeft de minister hier signalen over ontvangen? Welke stappen heeft zij genomen met haar EU-collega's om hierop te reageren? Heeft zij de Verenigde Staten aangesproken op de desastreuze gevolgen en pleit zij binnen de EU voor een hogere bijdrage, bijvoorbeeld via de Verenigde Naties of maatschappelijke organisaties? Hoe geloofwaardig is de minister als zij de VS aanspreekt en in de EU pleit voor een hogere bijdrage, terwijl zij zelf rigoureus bezuinigt?
Voorzitter. De bezuinigingen waren aangekondigd, maar de beleidsbrief van de minister getuigt van een schrijnend gebrek aan visie, van intellectuele armoede en een ontstellend gebrek aan besef van de internationale politieke ontwikkelingen. Ik heb oprecht te doen met de ambtenaren die dit document moesten opstellen. Misschien hebben zij uit loyaliteit, of in de hoop om de scherpe randen van dit afbraakbeleid te verzachten, hun pen aan de minister geleend, maar Nederland verdient beter.
Ontwikkelingssamenwerking is in Nederland altijd een politiek instrument geweest, maar met continuïteit van fundamentele principes. Ongeacht de minister, Pronk, Herfkens, Van Ardenne, Knapen, Koenders, Ploumen, Kaag of Schreinemacher, en ongeacht wel of geen bezuinigingen bleven bepaalde uitgangspunten overeind.
Mevrouw Van Toorenburg i (CDA):
Ik heb meer een punt van orde, dus ik hoop dat u mij dit toestaat, voorzitter. Ik vind echt dat wij hier in de Kamer nooit zo moeten spreken over de ambtenaren achter een minister. Ze zijn niet fout als een minister in onze ogen verkeerde dingen doet. Ze zijn niet zielig als ze voor een minister werken waarmee we het politiek misschien oneens zijn. Het zijn gewoon ambtenaren die naar eer en geweten hun werk doen. Dat is niet zielig, niet fout, niet goed, maar gewoon gedegen.
Mevrouw Karimi (GroenLinks-PvdA):
Dat kan zo zijn, maar ik kan nog steeds mijn sympathie uiten als zij onder bepaalde omstandigheden moeten werken.
Voorzitter. Die uitgangspunten waren de koppeling van het bni en het ODA-budget, versterking van het multilateralisme, armoedebestrijding, eigenaarschap van partnerlanden, goed bestuur, rechtsstatelijkheid en investeren in de rechten en de ontwikkeling van meisjes en vrouwen. Dat laatste is bewezen het meest effectief voor duurzame vooruitgang. Of het nu gaat om onderwijs, de toegang tot microkredieten of deelname aan besluitvorming over reproductieve gezondheid en rechten, economische zelfstandigheid van vrouwen versterkt hele gemeenschappen. Het betrof ook duurzame ontwikkeling en klimaatadaptatie. Terwijl wij hier debatteren, kampen landen als Bangladesh, Niger en Somalië al met de gevolgen van klimaatverandering; veranderende oogstseizoenen, droogte en overstromingen. De rol van sterke maatschappelijke organisaties in een vitale rechtsstaat is essentieel voor armoedebestrijding, civil society en betrokken burgers. Kennisinstituten en Nederlandse bedrijven in strategische samenwerkingsverbanden zijn van belang voor het behalen van SDG's.
Natuurlijk legt elke bewindspersoon de eigen accenten, maar de afbraak onder dit kabinet is ongekend. De minister claimt lof voor het respecteren van lopende contracten, maar dat is rechtsstatelijk vanzelfsprekend. Dit kabinet voert een destructieve agenda uit. Afbreken is nu eenmaal makkelijker dan opbouwen. De neiging is groot om te zeggen: dit is PVV-beleid, uitgevoerd door een PVV-minister die omvolkingstheorieën aanhangt en presentatrice van het Zwarte Pietenjournaal was. Maar dat zou te simpel zijn. Dit is kabinetsbeleid, gedragen door alle vier de coalitiepartijen. Onder deze minister wordt de handels- en economieagenda een ordinaire subsidiepot voor Nederlandse bedrijven. Gebonden hulp, een bewezen ineffectieve en corruptie veroorzakende vorm van ontwikkelingssamenwerking, wordt haar belangrijkste instrument. Kent de minister de talloze onderzoeken, ook van de OESO en de IOB, die bewijzen hoe schadelijk gebonden hulp is? Stabiliteit en migratie draaien dan vooral om steun aan dictaturen, aan autocraten, om migratie naar Europa te stoppen.
Hoe kun je bezuinigen op UNICEF, terwijl genocide op de Palestijnen plaatsvindt, oorlogen woeden in Sudan en Congo en kinderen de grootste slachtoffers zijn? 456 miljoen kinderen — dat is 27 keer de Nederlandse bevolking — groeien op in conflictgebieden. Hoe is het in het Nederlandse belang om disproportioneel te bezuinigen op maatschappelijke organisaties en hen bovendien te willen muilkorven? Beleidsbeïnvloeding in Nederland en niet meer financieren: waar is de minister bang voor? Democratie overleeft alleen bij sterke tegenspraak. Is zij bereid minstens 25% van haar budget, zoals al jaren het geval is, via maatschappelijke organisaties te besteden?
Hoe draagt het korten op en stopzetten van steun aan UNRWA bij aan vrede, terwijl Israël evident oorlogsmisdaden pleegt, humanitaire hulp in Gaza blokkeert en de bevolking uit de Westelijke Jordaanoever verdrijft? Hoe wil de minister noodhulp en de wederopbouw van Gaza financieren, en via welke organisaties? Haar reactie op Trumps voorstel om Gaza etnisch te zuiveren en om te vormen tot een vakantieresort, was stuitend. Zij vond het grappig. Op z'n minst zijn oprechte excuses gepast.
Deze minister schrapt steun aan vrouwenrechten en gendergelijkheid. De taliban en hun geestverwanten zullen de vlag uithangen. Nederland was ooit een voortrekker. Nu laat deze minister meisjes en vrouwen in de steek. Het recente rapport van UN Women, van vorige week, waarschuwt ervoor dat de rechten van vrouwen wereldwijd onder druk staan. VN-secretaris-generaal Guterres stelt: "In plaats van vooruitgang richting gelijkheid zien we juist een toename van vrouwenhaat." Toch besluit deze minister de financiering van UN Women stop te zetten. Wat is de logica hiervan, zo vraag ik de minister. Lhbtqi-rechten worden niet eens meer benoemd, alsof de lhbtqi-gemeenschappen niet meer bestaan.
De minister wil beurzenprogramma's voor Afrikaanse studenten schrappen. Onvoorstelbaar! Zelfs als je haar eigen logica volgt om Nederlandse bedrijven te laten verdienen aan ODA-geld, zou investeren in Afrikaans talent essentieel zijn. Heeft zij hierover gesproken met kennisinstellingen? Zo niet, is zij bereid dat alsnog te doen? Dit afbraakbeleid betekent geen investeringen in onderwijs, goed bestuur, rechtsstaat, mensenrechten, armoedebestrijding of SDG's.
Voorzitter. What's in a name? "Ontwikkelingssamenwerking" heet nu weer "Ontwikkelingshulp". Toen ik dit voor het eerst hoorde, dacht ik: dit is een stap terug, reactionair en terug naar de tijd waarin het Westen dacht arme voormalige koloniën te moeten helpen. Maar de wereld is veranderd. Landen als India, ooit afhankelijk van hulp, worden nu door bijna de hele Europese Commissie bezocht, hunkerend naar partnerschappen. Maar deze minister bedoelt met "ontwikkelingshulp" eigenlijk iets anders, namelijk: ontwikkelingshulp aan Nederland. Het is werkelijk verbijsterend dat men het Nederlandse belang, dat altijd heeft geprofiteerd van een actieve en leidende rol in ontwikkelingssamenwerking, waardoor Nederland een invloedrijke positie verwierf in internationale betrekkingen en multilaterale organisaties, zo verkwanselt door het terug te brengen tot louter opdrachten met subsidies voor Nederlandse bedrijven.
Ik rond af. Bijna elf jaar, tot 2018, had ik de eer om leiding te geven aan Oxfam Novib, een organisatie die in 1956 werd opgericht als particulier initiatief. Volgend jaar is dat 70 jaar geleden. Nederland kreeg na de Watersnoodramp van 1953 veel internationale hulp. Dat zette de mensen hier aan het denken. Wat kunnen wij doen voor anderen in de wereld, was de vraag. In 2016 bezocht ik Mozambique, na verwoestende overstromingen. Tijdens de distributie van humanitaire hulp ontmoette ik Sonia, een 18-jarige zwangere vrouw. De vader van haar kind was allang verdwenen, een voorbijganger zonder verantwoordelijkheidsgevoel. Toen ik haar vroeg wat haar droom was voor zichzelf en haar kind, keek zij mij met lege ogen aan en zei: niets, ik heb geen dromen. Haar hoop was al gedoofd voordat haar leven goed en wel begonnen was. Uitzichtloosheid kent vele gezichten, maar dat van Sonia is mij altijd bijgebleven. "Rechtvaardigheid" en "solidariteit" zijn geen loze woorden. Ontwikkelingssamenwerking draait om het verbeteren van de leefomstandigheden en ontwikkelingskansen van mensen als Sonia.
0,7% van het bni, een internationale afspraak, betekent simpelweg dat van iedere €1.000 die je verdient, €7 naar ontwikkelingssamenwerking gaat. Nederland gaat terug naar 0,4%. Dat is dus niet €7 per €1.000, maar €4. En zelfs dat wil deze minister zo veel mogelijk terug laten vloeien naar Nederlandse bedrijven. Dit is noch ontwikkelingssamenwerking, noch ontwikkelingshulp. Dit is een beschamende uitholling van rechtvaardigheid en solidariteit, uit welbegrepen verlicht eigenbelang.
Dank u wel, voorzitter.
De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Karimi. Mevrouw Van Bijsterveld namens JA21.
Mevrouw Van Bijsterveld i (JA21):
U bent zich ervan bewust dat Nederland op dit moment in de top tien staat van meest gulle landen van de wereld met de ontwikkelingshulp die zij bieden, en dat als we dat geld inderdaad gaan verminderen en het 0,44% wordt, we nog steeds in de top vijftien staan?
Mevrouw Karimi (GroenLinks-PvdA):
Ja. En de vraag is?
Mevrouw Van Bijsterveld (JA21):
Wat vindt u daarvan?
Mevrouw Karimi (GroenLinks-PvdA):
Ik vind het heel erg dat wij zo zakken. Wij hebben heel lang zelfs 0,8% van ons bni besteed aan ontwikkelingssamenwerking. Wij hebben zelfs een periode gehad dat het 1% was. Ik zie de logica niet waarom dat nu veranderd moet worden.
Dank u wel, voorzitter.
De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Karimi. Dan is het woord aan de heer Hartog namens Volt.