Verslag van de vergadering van 1 juli 2025 (2024/2025 nr. 36)
Status: ongecorrigeerd
Aanvang: 10.15 uur
Een verslag met de status "ongecorrigeerd" is niet voor citaten en er kan geen recht aan ontleend worden.
Mevrouw Aerdts i (D66):
Voorzitter. We bespreken deze Voorjaarsnota op 1 juli, Ketikoti. Mijn collega's Hartog en Bovens refereerden er ook al aan. Het is de dag dat we de afschaffing van de slavernij herdenken en vieren. Gisteren werd op het Lange Voorhout het Haagse slavernijmonument onthuld. Ik zou iedereen willen uitnodigen om vandaag te gaan kijken naar de metalen silhouetten van jonge Haagse inwoners en nazaten van tot slaaf gemaakten. De uitgesneden figuren staan symbool voor de littekens die het slavernijverleden tot op de dag van vandaag nalaat. Des te pijnlijker is het dat er, tweeënhalf jaar nadat premier Rutte sprak van "geen punt, maar een komma", nog steeds geen euro is uitgegeven van de 200 miljoen die is toegezegd voor het herstel van het slavernijverleden. Mooie woorden, weinig daden. Ook deze Voorjaarsnota is daar wat ons betreft een voorbeeld van. Wie de nota leest, ziet schuiven, salderen, maar mist een visie. Dat maakt dat wij kritisch zijn.
Vorige week was ik op de NAVO-top in Den Haag. Politieke leiders kwamen samen om te spreken over onze veiligheid en het vergroten van onze weerbaarheid. De verhoging van het defensiebudget naar ruim 26 miljard in 2025 is een stap in de richting van de NAVO-norm. Velen van ons hebben president Zelensky vorige week horen spreken. Zijn opsomming van de verwoestingen van die dag, van de mensen en de kinderen die omkwamen of gewond raakten, raakte ons diep in het hart. De dagelijkse verwoestingen van oorlogen over de wereld gaan door merg en been. De inzet voor Oekraïne is terecht en noodzakelijk. Internationale veiligheid is ook onze veiligheid. De waarden waar de Oekraïners al drieënhalf jaar voor vechten — vrijheid, gelijkheid, democratie — zijn ook onze waarden. Het is daarom goed dat er structureel extra wordt geïnvesteerd in de krijgsmacht.
Vorige week werden er afspraken gemaakt over het verhogen van de NAVO-norm, maar munitie en raketten alleen maken ons niet veilig. Daar hebben we ook een grote en goed opgeleide krijgsmacht en een weerbare maatschappij voor nodig. Laat daar nou net datgene voor nodig zijn wat dit kabinet afbreekt: goed onderwijs. Vorig jaar waren er 6.000 vacatures. Defensie moet de komende vier jaar van 77.000 naar 100.000 mensen groeien. Dat zijn 23 soldaten, artsen, technici, piloten, ICT'ers, koks, monteurs. Al die mensen worden opgeleid door de mbo's, hbo's en universiteiten, waar dit kabinet op bezuinigt. Mijn fractie vindt het dan ook echt onbestaanbaar dat dit kabinet, na al die protesten van docenten, studenten, onderzoekers, politici en de private sector, in deze Voorjaarsnota nog een keer 500 miljoen extra bezuinigt op onderwijs, boven op de 1,2 miljard in de Miljoenennota van vorig jaar.
De maatregelen die voorliggen, zijn ingrijpend. Er wordt structureel bezuinigd op de onderwijskansenregeling in het voortgezet onderwijs, waardoor juist kwetsbare kinderen hard worden geraakt. Er verdwijnen middelen voor basisvaardigheden, terwijl te veel jongeren na de middelbare school niet goed kunnen lezen, schrijven en rekenen. Ook het hoger onderwijs, het mbo en het praktijkleren leveren fors in.
De voorzitter:
Een interruptie van de heer Kroon.
De heer Kroon i (BBB):
Mevrouw Aerdts, wij delen de passie voor onderwijs, maar eerlijk gezegd hebben we een heel andere kijk op het begrip "bezuinigingen". Ik heb uw reeks gehoord. Ik vraag u hoe u in die reeks de bijdrage voor het onderwijs uit het Nationaal Groeifonds weegt ter grootte van 6 miljard.
Mevrouw Aerdts (D66):
Wij zijn blij met alle investeringen in onderwijs, maar het een kan het ander niet volledig opheffen. Ik ben dus wel benieuwd naar de reactie van het kabinet hierop.
De heer Kroon (BBB):
Maar met die 6 miljard versus het lijstje dat u net noemt, vervagen de bezuinigingen toch een beetje? Het gaat om 6 miljard die je uit het Nationaal Groeifonds trekt voor onderwijs.
Mevrouw Aerdts (D66):
Er wordt geïnvesteerd in innovatie en daar zijn we ontzettend blij mee, maar dat heeft niet zo veel te maken met middelbare scholen in bepaalde steden die een tekort hebben aan docenten, met de kansenregeling, met schoollunches et cetera et cetera.
De heer Kroon (BBB):
Als u goed naar de projecten kijkt in het Nationaal Groeifonds, dan ziet u dat die ook daarover gaan.
Mevrouw Aerdts (D66):
Ik vervolg mijn betoog.
De voorzitter:
Mevrouw Aerdts, u vervolgt uw betoog.
Mevrouw Aerdts (D66):
Onderwijs is geen kostenpost, maar een investering in mensen. Onderwijs biedt iedereen de kans om het beste uit zichzelf te halen, ongeacht waar je wieg stond of wat je ouders deden. Daar plukken we als samenleving de vruchten van. Onderwijs wapent burgers tegen desinformatie en ondermijning van onze samenleving van buitenaf en binnenin. Onderwijs biedt mensen houvast en veerkracht in een tijd van grote veranderingen en onzekerheid. Onderwijs is een investering in kinderen, in de economie en in onze toekomst. Door nu te bezuinigen ondermijnen we bovendien de motor van onze toekomstige groei. Hoe rijmt de minister deze keiharde bezuinigingen op de kansen van kinderen, jongeren en studenten met het voornemen om in de Voorjaarsnota toekomstgericht te begroten, om nog maar te zwijgen over de impact van dit beleid op de generaties die na ons komen? Is het kabinet bereid om ten minste de meest ingrijpende bezuinigingen terug te draaien? We overwegen een motie op dit punt.
Ondertussen wordt er door de oppositiepartijen in de Tweede Kamer nog onderhandeld om deze begroting wederom minder slecht te maken. Mijn collega refereerde er al aan. Het feit dat er nu nog onderhandeld wordt over de besluiten die in een nacht zijn genomen — het is al eerder genoemd — laat wel zien dat deze Voorjaarsnota het resultaat is van een rommelig politiek proces.
Voorzitter. Dan klimaat. We kunnen niet veilig zijn in een wereld geteisterd door droogte, hitte en ander extreem weer. Toch moeten we constateren dat dat ook hier, door schuiven en uitstellen, overheerst. Verschillende middelen worden herverdeeld of naar voren gehaald, waardoor de langetermijnzekerheid onder druk komt te staan. Mijn fractie had gehoopt dat, zoals beloofd, dit kabinet rond deze Voorjaarsnota met een ijzersterk plan zou komen om de doelen in 2030 daadwerkelijk te kunnen behalen, maar we zien vooral bezuinigingen, subsidies die vervuilers belonen en een gebrek aan concrete maatregelen.
Bijzonder zorgwekkend is de afschaffing van de fiscale stimulering van groen beleggen. Uit onderzoek dat de staatssecretaris had toegezegd aan mijn collega Carla Moonen, blijkt dat de miljard euro aan privaat kapitaal die nu groen wordt geïnvesteerd, daalt naar nul in 2027. Dat raakt innovatieve projecten op het gebied van de energietransitie, stikstofreductie en klimaatadaptatie. De staatssecretaris schrijft zelf in het antwoord op de vragen van onze fractie dat deze maatregelen haaks staan op de aanbevelingen uit het Draghirapport. Daarin pleit Draghi namelijk juist voor het mobiliseren van privaat kapitaal voor duurzame investeringen en voor de nationale en Europese klimaatambities. Dit kan, nu de desastreuze effecten bekend zijn, toch niet de bedoeling zijn van dit kabinet? Kan de staatssecretaris toezeggen de afschaffing van het fiscale voordeel terug te draaien?
Voorzitter. Ik heb het eerder gezegd: de veiligheid in de rest van de wereld heeft direct effect op onze veiligheid hier. Voor duurzame vrede gaat defensie hand in hand met diplomatie en ontwikkelingssamenwerking, maar het kabinet bezuinigt de komende jaren miljarden op deze samenwerking. Ook in deze Voorjaarsnota is deze ongemoeid gelaten, terwijl de wereld schreeuwt om solidariteit, stabiliteit en samenwerking. Achter de 2,4 miljard aan bezuinigingen schuilen namelijk mensen: kinderen in Gaza, vrouwen in Congo, activisten in Sudan. Mijn collega van de ChristenUnie zal hier straks ook nog uitgebreid op ingaan.
Voorzitter. De Voorjaarsnota 2025 toont een kabinet dat corrigeert binnen de bestaande kaders maar terughoudend is met het fundamenteel herijken van beleid. Er wordt gerekend maar slechts beperkt heroverwogen. Dat maakt de maatschappelijke opgave van vandaag om te vragen om een koers die verder reikt dan het komende begrotingsjaar. Het gaat hier niet om cijfers en percentages maar om mensen, om spaarders die duurzaam willen investeren, jongeren die zich voorbereiden op een veranderende arbeidsmarkt, mantelzorgers die onder grote druk staan en mensen wereldwijd die afhankelijk zijn van onze inzet voor veiligheid, stabiliteit en fundamentele mensenrechten. Daarom is onze vraag aan het kabinet: hoe wordt nu geborgd dat de keuzes van vandaag ook op de langere termijn houdbaar zijn, dat de plannen uitvoerbaar blijven en het maatschappelijke draagvlak behouden blijft, én dat de generaties die na ons komen niet met de gevolgen van de huidige stilstand worden opgescheept? Dank u wel.
De voorzitter:
Toch nog een interruptie van de heer Hartog.
De heer Hartog i (Volt):
Het siert mevrouw Aerdts dat zij niet het grote succes van de motie-Van Meenen vandaag claimt, om het belastingpakket en de btw te splitsen. Uiteindelijk is het niet gesplitst. De motie is niet uitgevoerd. We hebben het belastingpakket aangenomen, met daarin de btw-verhoging. We hebben het succes geclaimd dat er een belofte is gedaan om die terug te draaien. Dat staat er nu allemaal in. Mijn vraag aan D66, die ik ook al aan de heer Bovens van het CDA heb gesteld, is de volgende. Waar je dus verantwoordelijk voor bent, is dat nu de lagere en middeninkomens meer worden belast. Dat is eigenlijk de consequentie van al het werk dat we hebben gedaan. De vraag is of dat ook uw inzet was toen u aan dit hele traject begon, als D66, en of u nog mogelijkheden ziet om toch wel door te gaan met het niet doorgaan van de btw-verhoging — een dubbele negatief — maar om daar een andere dekking voor te zoeken.
Mevrouw Aerdts (D66):
Mijn collega's in de Tweede Kamer hebben volgens mij heel veel alternatieve dekkingen aangedragen. Wij hadden het dus inderdaad graag anders gezien, in eerste instantie mogelijk ook uit het btw-handboek. Maar zoals mijn collega Bovens ook al aangaf, kan ik me voorstellen dat we dit debat nog uitgebreider voeren bij het Belastingplan.
De heer Hartog (Volt):
Dat was niet helemaal een antwoord op mijn vraag. Het goede nieuws is dat de Tweede Kamer hier in een andere samenstelling over zal praten, dus waarschijnlijk een betere conclusie kan trekken. Maar wij kunnen hier ook een conclusie over trekken. Mijn vraag is of u bereid bent om ook vanuit deze Kamer, die het hele verhaal begonnen is, mee te denken over een oplossing.
Mevrouw Aerdts (D66):
Wij zijn altijd bereid om mee te denken over een oplossing.
De heer Kroon (BBB):
Mevrouw Aerdts, ik wil het even hebben over uw hartverwarmende betoog over het herstellen van de fiscale subsidie op groen beleggen. Hoe weegt u die fiscale subsidie, die er voornamelijk is voor mensen die het eigenlijk al heel goed hebben en die het ook moreel heel goed met de wereld voor hebben, ten opzichte van de afname van de koopkracht als gevolg van het herstellen van de btw op cultuur?
Mevrouw Aerdts (D66):
Kijk, het is ingewikkeld. We kunnen altijd alle maatregelen uit het hele pakket met elkaar gaan bespreken, maar juist dit soort investeringen willen wij blijven stimuleren. Het effect hiervan, en ook de impact op de toekomst, vind ik ontzettend belangrijk. Zoals ik net al zei in antwoord op de vraag van de heer Hartog, hadden wij het inderdaad graag anders gezien met betrekking tot de btw en de cijfers die we vandaag hoorden. Ik ben ook heel erg benieuwd hoe het kabinet daarop zal reageren. Maar voor ons is het niet het een of het ander.
De heer Kroon (BBB):
Dus als het om fiscale subsidies gaat, vindt D66 het eigenlijk wel correct dat de mensen die het al goed hebben, die het zich kunnen veroorloven om te beleggen, beloond worden voor groen beleggen, waarmee ze niet alleen een betere wereld maar ook een betere portemonnee voor zichzelf nastreven?
Mevrouw Aerdts (D66):
De heer Kroon legt mij hier wel heel veel woorden in de mond. Wij zijn ontzettend blij als wij met fiscale maatregelen voor de energietransitie de klimaatverandering tegen kunnen gaan en daar grote stappen in kunnen zetten. Zeker, absoluut, maar het betekent natuurlijk niet dat wij op de manier die de heer Kroon net aangaf, deze herverdeling aan willen gaan.
De voorzitter:
Ik dank u wel. Dan is nu het woord aan de heer Holterhues van de fractie van de ChristenUnie.