De Eerste Kamer heeft dinsdag 14 december in een debat van bijna vier uur met minister De Graaf (bestuurlijke vernieuwing) over de uitleg van artikel 137 van de Nederlandse Grondwet geschiedenis proberen te schrijven. (29.200 VII en 28.726)De uitkomst van het debat is nog ongewis.
Er komt een derde termijn nadat minister De Graaf terug is uit de Nederlandse Antillen, waar hij de viering van vijftig jaar Koninkrijksstatuut bijwoont. Aanstichter van het unieke debat was PvdA-senator Erik Jurgens. Samen met Bert van den Braak van het Parlementair Documentatie Centrum had Jurgens al in maart 2003 de vraag opgeworpen of het niet in strijd met de Grondwet zou zijn als de in januari 2003 gekozen Tweede Kamer de voorstellen tot wijziging van de Grondwet zou behandelen.
Nadat de voorstellen tot herziening van de Grondwet (o.a. betreffende het schrappen van de benoemde commissaris van de Koningin en de burgemeester en de verankering van de samenwerkingsschool in de Grondwet) door Tweede en Eerste Kamer waren aanvaard in eerste lezing, volgden in mei 2002 periodieke verkiezingen voor een nieuwe Tweede Kamer. Volgens Jurgens en Van den Braak zou de toen gekozen nieuwe Kamer de grondwetsvoorstellen in tweede lezing hebben moeten behandelen. Doordat het kabinet Balkenende I al na acht maanden viel kwam het er niet van. De vertraging was mede een gevolg van een verzuim van het aftredende kabinet Kok, dat de grondwetsvoorstellen na de verkiezingen niet meteen weer had ingediend bij de Tweede Kamer.
Het artikel van Jurgens en Van den Braak in het dagblad Trouw leidde tot vragen in de Tweede Kamer. SGP-er Van der Staaij vroeg minister Remkes om opheldering. Deze liet weten dat er niets aan de hand was. Later bleek minister De Graaf gevoeliger voor de opgeworpen vraag. Hij vroeg de Raad van State, het hoogste adviesorgaan van de regering om een reactie. De Raad van State liet in oktober 2003 weten dat art. 137, lid 4 van de Grondwet het behandelen van grondwetsvoorstellen in tweede lezing door een volgende nieuwe Kamer niet in de weg staat. De regering nam dit advies over en ook de Tweede Kamer tilde er niet zwaar aan dat voor het eerst in de parlementaire geschiedenis een tweede lezing van grondwetswijzigingen werd behandeld door een andere nieuwe Kamer dan de grondwetgever bedoeld zou kunnen hebben.
De Tweede Kamer nam de voorliggende grondwetswijzigingen met de in tweede lezing vereiste meerderheid van twee derden onlangs aan. Alvorens de Eerste Kamer ook de tanden gaat zetten in de tweede lezing kreeg Jurgens zijn collega's zover dat zij eerst een principieel debat hielden over de door hem opgeworpen kwestie. In het grondwetdebat kreeg de PvdA-senator dinsdag 14 december steun van de fracties van GroenLinks, Socialistische Partij en SGP/ChristenUnie. De VVD en D66 stonden vierkant achter minister De Graaf die de gang van zaken met een beroep op het advies van de Raad van State verdedigde. Het CDA vond wel dat Jurgens 'een punt' had, maar vond toch ook dat de regering in dit geval binnen de marges van de mogelijkheden, die de Grondwet biedt, was gebleven.
In 1995 is het omstreden artikel 137 voor het laatst gewijzigd. Als gevolg daarvan hoeft de Eerste Kamer voor een tweede lezing van een grondwetswijziging niet meer te worden ontbonden en opnieuw gekozen te worden door provinciale staten. De tekst van lid 4 is destijds ook gestroomlijnd. Volgens de oude tekst zou ook naar de mening van de Raad van State alleen de eerstvolgende nieuwe Tweede Kamer over grondwetswijzigingen in tweede lezing hebben mogen beslissen. Volgens de nieuwe tekst zou, naar het oordeel van de Raad van State, een volgende nieuwe Tweede Kamer grondwetsvoorstellen in behandeling mogen nemen.
Minister De Graaf voegde daar nog als argument aan toe, dat Nederland geen 'valbijl' bij wetgeving kent, zoals bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk. Daar geldt dat alle wetsvoorstellen die niet zijn behandeld voor de verkiezingen van een nieuw parlement vervallen. De redering van de PvdA komt erop neer dat Nederland voor grondwetsvoorstellen een valbijl zou invoeren, redeneerde minister De Graaf. De PvdA-fractie zoekt nog naar mogelijkheden om zonder geweld te doen aan haar uitleg van de Grondwet alsnog mee te doen aan de behandeling in de senaat van de voorstellen tot wijziging van de Grondwet in tweede lezing, begin volgend jaar.
Als winstpunt noteerden alle fracties in de senaat dat de regering heeft toegezegd dat zij voortaan onmiddellijk na verkiezingen bij een nieuwe Tweede Kamer voorstellen tot wijziging van de Grondwet in tweede lezing aanhangig zal maken. Ook komt er een apart debat met de Eerste Kamer over een notitie van minister De Graaf. In deze notitie zal de minister aangeven hoe de kiezers meer bij wijzigingen van de Grondwet betrokken kunnen worden. De oorspronkelijke bedoeling dat kiezers zich over wijzigingen onmiddellijk en rechtstreeks zouden moeten kunnen uitspreken is ver naar de achtergrond gedrongen. Al sinds jaar en dag is het gebruikelijk om grondwet-verkiezingen te laten samenvallen met periodieke of vervroegde verkiezingen. In de verkiezingscampagnes sneeuwen grondwetswijzigingen meestal onder.
Tot slot had minister De Graaf nog een opsteker voor de senaat. Hij zei: "Ik kom graag naar de Eerste Kamer om te debatteren over de grondwet. Het debat van vandaag is interessant en relevant en van belang voor de rechtswetenschap. Ik ervaar het als verdieping van onze kennis over het staatsrecht. U heeft ook buiten deze Kamer een groot gehoor".
Deel dit item: