Dinsdag 3 november debatteerde de Eerste Kamer met minister Blok van Buitenlandse Zaken tijdens de Algemene Europese Beschouwingen over het Europese beleid van de Nederlandse regering. Het debat zou in april van 2020 plaatsvinden, maar door de uitbraak van het coronavirus in het voorjaar was het uitgesteld. Tijdens het debat zijn zes moties ingediend. De Kamer stemt in principe dinsdag 10 november over de moties.
Een groot deel van het debat werd besteed aan het Herstelfonds dat deze zomer tot stand kwam om Europese lidstaten die door de coronacrisis in zwaar weer komen financieel te helpen. Hiermee samenhangend werd gesproken over de voorwaarden waaronder EU-lidstaten aanspraak kunnen maken op dit geld. Rechtsstatelijkheid zou één van die voorwaarden moeten zijn, volgens een deel van de Kamer, waarbij vooral naar Polen en Hongarije werd gekeken.
Ook was er veel aandacht voor de Green Deal van de Europese Commissie: voorstellen om de klimaatdoelstellingen van Parijs te halen. Een aantal woordvoerders vroeg aandacht voor de vluchtelingen die vastzitten op het Griekse eiland Lesbos in kamp Moria. Tevens was er aandacht voor de conferentie over de toekomst van Europa, een initiatief van de Europese Commissie en het Europees Parlement. De soevereiniteit van Nederland binnen de Europese Unie, of juist daarbuiten, en de Europese waarden vormden het overkoepelende thema van het debat.
Moties
De eerste motie, van senator Backer (D66), verzoekt de regering te bevorderen dat de Europese Unie haar rol ten behoeve van publieke gezondheid versterkt en te onderzoeken hoe de Europese Unie coördinatie en samenwerking betreffende publieke gezondheid vorm kan geven en over de resultaten de Kamer te informeren. De minister liet bij deze motie het oordeel aan de Kamer.
De tweede motie, eveneens van senator Backer, verzoekt de regering om opdracht te geven aan een of meerdere wettelijke adviesorganen (ten minste Centraal Planbureau en Centraal Bureau voor de Statistiek) om dit onderzoek op korte termijn te entameren en over de resultaten niet later dan 1 maart 2021 aan deze Kamer te rapporteren. Deze motie werd door de minister ontraden.
De derde motie, van senator Koole (PvdA), verzoekt de regering om zich in te zetten voor een levendige, goed geïnformeerde publieksdiscussie over (de voornemens van) de Europese Unie en de inbreng en ambitie van Nederland daarbij en deze discussie met extra financiële middelen te bevorderen en hierover voor 1 juli 2021 een uitgewerkt voorstel aan beide Kamers der Staten-Generaal te zenden. De minister adviseerde de motie aan te houden. Als dat niet gebeurt, dan ontraadt hij de motie.
De vierde motie, van senator Vendrik (GroenLinks), verzoekt de regering er zich in de Europese Raad maximaal voor in te zetten dat de uitkomst van de triloog aan criteria voldoet, waaronder een inactiviteitsclausule, en de uitkomst ervan goed mee te laten wegen voor goedkeuring van het Meerjarig Financieel Kader (MFK). De minister liet bij deze motie het oordeel aan de Kamer.
De vijfde motie, van senator Schalk (SGP), verzoekt de regering zoveel mogelijk tegen VN-resoluties te stemmen waarin naar de Tempelberg verwezen wordt met alleen de Arabische naam 'al-Haram al Sharif', en andere EU-landen te stimuleren hetzelfde te doen. De minister liet bij deze motie het oordeel aan de Kamer.
De zesde motie, van senator Otten (Fractie-Otten), verzoekt de regering om toe te zeggen dat er geen aanpassing in de hypotheekrenteaftrek worden doorgevoerd. Deze motie is door de minister ontraden.
Impressie van het debat
Senator Frentrop (FVD) betoogde dat soevereiniteit, in zijn opinie een nexit, in de geschiedenis bewezen goed is geweest voor Nederland. Maar de afgelopen decennia hebben we sluipenderwijs steeds meer soevereiniteit ingeleverd. Nederland wordt steeds minder een land met een eigen regering en eigen wetten. Hij wilde weten welke richting de regering kiest: autonomie opgeven of juist houden? Als voorbeeld voor (dreigend) verlies aan soevereiniteit gaf Frentrop dat Nederland deze week weer voor de rechter is gedaagd door de Europese Commissie. De Commissie wil dat onze pensioengelden onbelast de grens over mogen. Daar heeft zij ook al eerder een aanklacht voor ingediend", aldus Frentrop. Hij wilde van de minister weten of Nederland ook financiële hulp uit Brussel verwacht nu het ons ook tegenzit, ook al omdat er volgens Frentrop in Brussel nog wat geld over is van vorige jaren. Frentrop refereerde aan de geregeld oplaaiende discussie of Nederland de euro moet opgeven en waar het kabinet een keus in zou moeten maken.
Volgens VVD-senator Van Ballekom zijn bepaalde onderwerpen echt voorbehouden aan de lidstaten zelf, het zogenoemde subsidiariteitsprincipe. Hij doelde onder meer op gender en LHBTI-rechten. Volgens hem moet Nederland daarin niet samen met Polen en Hongarije optrekken, omdat zij geheel andere waarden hebben. Hij vond de voorwaarden voor het herstelfonds op dit punt onduidelijk. Hij wilde van de minister weten of de voorwaarden ook voor de EU-begroting gelden. Volgens Van Ballekom is het tijd om die betalingen aan Hongarije en Polen te stoppen.
SP-senator Van Apeldoorn stelde dat we in deze coronatijd Europese samenwerking hard nodig hebben. Hij vroeg wel hoe die samenwerking wordt vormgeven, omdat er met de vormgeving van de huidige EU wel wat mis is. Volgens Van Apeldoorn moet de Europese Unie democratischer worden, dat wil zeggen een Europese Unie die de nationale democratie versterkt in plaats van verzwakt. Ten tweede moet de EU socialer worden door zich eindelijk aan te sluiten bij het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en bij het Sociale Handvest van de Raad van Europa.
Volgens D66-senator Backer bevindt Europa zich in een driedubbele crisis: de coronapandemie, de relatie met het Amerika van Trump en de klimaatcrisis. Wie er ook in Verenigde Staten wordt gekozen, aldus Backer, de nieuwe president zal zich vooral op Azië richten en niet op de EU. Backer noemde het noodzakelijk dat de EU zelfbewust en handelend optreedt. De D66-senator vergeleek Nederland met Dagobert Duck: Nederland staat geïsoleerd en met een beschadigde reputatie in de EU. Heel Europa zat in de problemen, maar Nederland gaf niet thuis en ging als oom Dagobert zijn centen tellen, aldus Backer. Volgens Backer is de waarde van de EU niet in geld uit te drukken.
CDA-senator Knapen ging in navolging van eerdere sprekers in op soevereiniteit en samenwerking. Om soeverein te zijn, moet je dingen samen doen, aldus Knapen. Het is zijn vaste overtuiging dat Nederland het beste af is in de Europese Unie. Volgens Knapen is het in ons belang mee te doen met bondgenootschappen. Hij besloot zijn betoog met de realisering dat we in ons land een bijna existentieel gesprek over bondgenootschappen moeten voeren nu de vaste (trans)Atlantische verbonden, zoals het verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, zich terugtrekken.
Volgens PVV-senator Faber ligt de macht in de Europese Unie bij de Raad van ministers, in het bijzonder Frankrijk en Duitsland, en niet bij het Europees Parlement. Ondertussen gaat volgens haar het overhevelen van soevereiniteit in de achterkamertjes gewoon door. Faber stelde dat vooral de Noord-Europese landen de klos zijn. Ze doelde daarmee onder meer op de klimaatplannen van de Europese Commissie. Senator Faber betoogde dat het hoog tijd is dat Nederland van de Europese trein afspringt: 'enige exit is een nexit'.
PvdA-senator Koole vroeg de minister of hij kansen ziet om met behoud van de nationale competentie een gezondheidsunie op te zetten, zoals is voorgesteld door de Europese Commissie. Volgens Koole heeft de coronacrisis laten zien dat het Stabiliteits- en GroeiPact (SGP) moet worden herzien en dat meer aandacht voor investeringen en minder voor staatsschuld nodig is. Koole wilde verder weten of de regering het met zijn fractie eens is dat de homovrije zones in Polen onmenselijk zijn. Koole wilde tot slot van de minister weten waarom het kabinet niet met Duitsland heeft opgetrokken in het geval van de vluchtelingen op Lesbos.
Ook ChristenUnie-senator Huizinga stelde dat het onaanvaardbaar is dat binnen de Europese grenzen dergelijke vluchtelingenkampen bestaan. Volgens Huizinga afficheert Europa zich als waardengemeenschap. Zij vroeg de minister welke mogelijkheden de regering ziet om de waarden van de Europese Unie structureel voor het voetlicht te brengen. Volgens Huizinga is de euroscepsis van de burgers de meest in het oog springende bedreiging van de EU.
GroenLinks-senator Vendrik noemde de waarden van de Europese Unie geen 'cappuccino-menu waaruit je kunt kiezen wat je wel en wat je niet wilt', zoals Polen en Hongarije doen. Senator Vendrik vroeg de minister of hij opnieuw naar 'de tekentafel' wilde gaan om de landbouwbegroting te heroverwegen. Wat betreft de vluchtelingen op Lesbos (Moria) voegde Vendrik toe dat de pushbacks (terugduwen van vluchtelingenboten naar Turkije) met steun van de Europese dienst Frontex het laatste dieptepunt is. Frontex zou hier verantwoording over moeten afleggen, aldus Vendrik.
Ook OSF-senator Gerbrandy vroeg wat de waarden van Europa zijn. Volgens hem moet de EU minder afhankelijk worden van de Verenigde Staten en China: 'Een betrouwbaar democratisch handelsblok zoals Europa, daar is behoefte aan.' Senator Gerbrandy noemde de Green Deal noodzakelijk. Het is goed dat Europa op deze schaal aan het klimaat werkt, aldus Gerbrandy. We hopen allemaal dat corona uiteindelijk overgaat, maar het klimaat gaat niet over, zo zei hij.
Senator Otten (Fractie-Otten) bracht in herinnering dat het effectueren en voltooien van een schulden- en een transferunie niet lukte tijdens de eurocrisis, maar wel tijdens deze crisis. Volgens Otten worden de oplossingen bewust heel ingewikkeld heb gemaakt, met noodoplossingen die ter plekke niet werken. Hij wilde weten wie er gelijk heeft: de Franse president Macron die spreekt van gedeelde schulden of premier Rutte die zegt dat hiervan geen sprake is. Otten wilde verder van de minister weten hoe de regering gaat voorkomen dat Nederland de miljarden uit het Herstelfonds misloopt, waarvoor werkgeversorganisatie VNO-NCW waarschuwt.
SGP-senator Schalk wilde weten hoe we Nederland en Europa vrijhouden van islamitisch terrorisme. Met betrekking tot de rechtsstatelijkheid wilde hij weten hoe de EU omgaat met de verschillende manieren waarop dit vorm gegeven wordt in de lidstaten. Volgens Schalk heeft dit te maken met de achtergrond en geschiedenis. Hij geeft de voorkeur aan dialoog boven Artikel 7-procedures. Over de Green Deal wilde hij van de minister weten wat de regering er aan doet dat Nederland niet de wet wordt voorgeschreven. Wanneer en hoe gaat de regering zich hierin kritisch opstellen, zo vroeg Schalk de minister.
Senator Teunissen (PvdD) vroeg niet alleen aandacht voor de omvang van het Europees landbouwbeleid, maar ook over de richting ervan. Volgens haar is de kracht van de lobby groot in Brussel, met name op het gebied van landbouw. Met de zojuist aangenomen landbouwbegroting breken opnieuw zeven magere jaren voor dieren, klimaat en natuur aan. Volgens Teunissen hebben we niets geleerd van de pandemie. Het landbouwbeleid is in strijd met de doelstellingen van de Green Deal. Senator Teunissen noemde tot slot de grootste en de mogelijk meest dodelijke fout in de wereldgeschiedenis de intensieve veehouderij.
In zijn reactie zei minister Blok dat de opstelling in de EU van het kabinet ten aanzien van de financiën in een lange traditie staat. Volgens hem is de houding van nu niet slecht voor de Nederlandse reputatie: 'Men weet heel goed dat wij er constructief in zitten.'
Over het Herstelfonds zei Blok dat Nederland nog niet heeft besloten op welk moment een beroep zal worden gedaan. Dat heeft ook te maken met praktische overwegingen zoals de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021 en de daaropvolgende formatie. Verhoging van de tijdelijke plafonds kan binnen het fonds, en er is democratische controle op. Het Herstelfonds is niet strijdig met regeerakkoord, aldus Blok.
Over de aanpassing van het Stabiliteits- en Groeipact zei de minister dat daarover inderdaad wordt gesproken. Volgens Blok zal minister Hoekstra van Financiën te zijner tijd met mededelingen hieromtrent komen.
Blok zei dat de inzet van het kabinet bij de conferentie over de toekomst van Europa steeds is geweest: 'Laat die conferentie gaan over hoe de EU concreet levert'. Blok: 'We zijn niet enthousiast over institutionele discussies. De kans dat dat iets oplevert is klein, terwijl er zo veel concreet werk te doen is.'
Over de vluchtelingen in kamp Moria op Lesbos zei de minister dat het een nationale verantwoordelijkheid van Griekenland is en dat Griekenland extra steun krijgt. Naar aanleiding van de brand in Moria heeft staatssecretaris Broekers (Justitie en Veiligheid) voor extra steun gezorgd. Dat heeft niet geleid tot het overnemen van extra vluchtelingen, 'maar je kunt niet zeggen dat Nederland Griekenland niet heeft gesteund', aldus Blok.
Deel dit item: