Senaat steunt einde gaswinning Groningen

Er zijn drie moties ingediend.

• - 

  De motie-Van Rooijen verzoekt de regering de sluiting van de aardgasputten in Groningen nog niet onomkeerbaar te maken en alles in het werk te stellen om een slimme open/dicht oplossing na te streven, die zowel het belang van de Groningers dient als de grensoverschrijdende strategische en ecologische belangen van Nederland en zijn bondgenoten. De staatssecretaris heeft de motie ontraden. De motie werd verworpen.
• - 

  De motie-Van Langen-Visbeek c.s. verzoekt het kabinet te onderzoeken of het mogelijk is om het rendement en proces van de schadeafhandeling én versterking te vergroten door een integrale en gebiedsgerichte aanpak te kiezen waardoor de regie bij de inrichting van de schadeafhandeling én versterking (mede) bij de provincies en gemeenten in Groningen kan komen te liggen. Vijlbrief gaf deze motie het advies 'oordeel Kamer'. Wel wil hij voorkomen dat er grote structuurwijzigingen komen. Hij zegde toe te onderzoeken hoe hij de samenwerking met de regio kan intensiveren. Deze motie is aanvaard.
• - 

  De motie-Baumgarten c.s. verzoekt de regering gebruik te maken van een alternatieve sluitingsmethode van de gasputten die niet onomkeerbaar is, waarmee gaswinning in potentie mogelijk blijft, waardoor in oorlogs- en/of crisissituaties Nederland en onze bondgenoten verzekerd zijn van hun energiebehoefte. Ook deze motie is door de staatssecretaris ontraden. De motie is verworpen.

Het wetsvoorstel beëindigt definitief de gaswinning uit het Groningenveld per 1 oktober 2024. Hiervoor worden de Gaswet en de Mijnbouwwet gewijzigd. Bij aanvang van het gasjaar 2024-2025 treedt een verbod op de gaswinning uit het Groningenveld in werking. Hiermee wil de regering meer duidelijkheid en zekerheid geven over het definitieve einde van de gaswinning.

Na de aardbevingen van 2018 in Zeerijp besloot het kabinet om de gaswinning uit het Groningenveld, zo snel mogelijk, volledig te beëindigen. Met dit voorstel wordt de huidige sturings- en besluitvormingsprocedure voor de inzet van het Groningenveld aangepast.

De bepalingen over het proces voor de jaarlijkse besluitvorming over de inzet van het Groningenveld worden geschrapt. In plaats daarvan wordt vastgelegd welke verplichtingen de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) als vergunninghouder na sluiting nog heeft ten aanzien van het Groningenveld. Deze verplichtingen bestaan uit een zorgplicht en verplichtingen op het gebied van monitoring van de seismische activiteit.

BBB: Sluiting moet snel, slim en veilig

Senator Van Langen-Visbeek zei dat de kraan wat de BBB betreft definitief dichtgaat. Ze reflecteerde op de gebeurtenissen van twee weken eerder. Volgens Van Langen zaait polarisering onrust in de samenleving, in Groningen. Als je vragen stelde over het wetsvoorstel, stond je onterecht meteen in de hoek dat je tegen beëindiging zou zijn. Ze ging verder in op het wetsvoorstel en vroeg de staatssecretaris of er een strategie is hoe we verder gaan zonder Gronings gas. Gaan we gaswinning net als in Duitsland nationaliseren? Kan de staatssecretaris toezeggen dat er voldoende opslagcapaciteit is en dat deze voldoende gevuld is? Blijft er voldoende toevoer van LNG? Wat als we weer een zeer koude winter krijgen? Zou hier geen risicoanalyse van gemaakt moeten worden? Zijn er genoeg alternatieven en zijn die snel beschikbaar?

Van Langen riep het demissionaire kabinet op te investeren in duurzame energie. Ze vroeg wat het kabinet gaat doen om de inzet van kernenergie te versnellen. Energie moet beschikbaar en betaalbaar blijven. De sluiting van het Groningenveld moet snel, slim en veilig. De BBB wil verder dat de regie over de schadeafhandeling bij de gemeenten en de provincie Groningen komt te liggen. Elke woning moet worden hersteld en verduurzaamd. Te lang is het belang van de regio's ondergeschikt gemaakt aan het belang van de randstad, besloot Van Langen.

VVD: Beëindiging is belangrijk en noodzakelijk

Senator Van den Berg zei dat hij met lede ogen heeft aangezien hoe zijn inbreng in de procedurevergadering op 2 april aanleiding is geweest voor ophef. Zijn inzet was dat ook dit wetsvoorstel zorgvuldig behandeld moest worden in de Eerste Kamer, net als andere wetsvoorstellen. Het Groningengasdossier is een van de heftigste in de afgelopen jaren. Mensen zijn veel te lang niet gehoord. De VVD-fractie in de Eerste Kamer trekt zich dit ook aan. Beëindiging van de gaswinning is een belangrijke en noodzakelijke stap om het vertrouwen terug te winnen. De VVD zal het wetsvoorstel dan ook steunen. Daarmee komt zekerheid voor de Groningers. Sluiting legt een grote aanvullende verantwoordelijkheid op het landbestuur voor de toekomst, zei Van den Berg. Dat is een strategisch vraagstuk van nationaal belang in een wereld die ook geopolitiek steeds ingewikkelder wordt.

We sluiten het hoofdstuk gaswinning Groningen volgens Van den Berg af op het moment dat de geopolitiek systeem onzekerder is dan in de afgelopen decennia. Als je energiezekerheid in onzekere tijden wilt borgen dan is er niet één oplossing, maar meerdere: het benutten van de gasvelden onder de Waddenzee, wettelijke vulverplichting in de seizoensopslagen, de LNG-importcapaciteit moet omhoog, de strategische gasreserves moeten worden vergroot, en er moet meer gas uit Noorwegen worden betrekken op basis van langetermijncontracten. De VVD heeft zorgen dat deze vijf puzzelstukken tot op heden niet of onvoldoende opgepakt zijn en vroeg toezeggingen van de staatssecretaris op deze punten. Tot slot zei Van den Berg dat ten aanzien van de versterking en schadeafhandeling van de gebouwen in Groningen niet voorbij mag worden gegaan dat op dit punt nog heel weinig vooruitgang is geboekt.

GroenLinks-PvdA: Veel te lang geduurd

Volgens senator Crone heeft het besluit over beëindiging van de gaswinning veel te lang geduurd. De angst, het verdriet, de voortdurende onzekerheid of hun huis nog wel veilig was en de onbetrouwbare overheid, zijn miskend. Het wantrouwen is er natuurlijk steeds geweest. Dat werd nog weer bevestigd door de recente beslissingen in de Eerste Kamer bij de behandeling van dit wetsvoorstel. Maakt mijn fractie zich geen zorgen over leveringszekerheid, vroeg Crone. Er zijn al veel maatregelen genomen en het gaat verder. Er is geen potentieel volumetekort volgens onderzoekers. Alle experts zeggen dat er geopolitiek geen sprake is van tekorten, zei Crone.

Het is een centenkwestie of je dat probleem kunt oplossen. Er is een trits aan mogelijkheden. Mocht er toch nog een tekort ontstaan, bijvoorbeeld bij koude winters, dan kunnen we besparen, de import van LNG verhogen. Ook kunnen we minder exporteren en voor een andere energiemix kiezen. De leveringszekerheid kan volgens Crone vrijwel nooit een probleem worden als de voorraden op peil blijven. Het is belangrijk dat we de Groningers nu deze zekerheid geven. Hij vroeg of de staatssecretaris bereid is om beslag te leggen op Exxon en Shell om de ereschuld af te betalen. We moeten de schadeveroorzaker aanspreken op de schade die is veroorzaakt, aldus Crone.

JA21: Houd tenminste de waakvlam aan

Senator Baumgarten zei dat zijn fractie er niet gerust op is om na bijna zestig jaar een definitief en onomkeerbaar einde te maken aan de gaswinning door de putten onklaar te maken. Er ligt een arbitragezaak voor die Shell en Exxon hebben aangespannen tegen de Staat. Hij vroeg wat de visie van de staatssecretaris op die rechtszaak. Ook wilde Baumgarten weten of de staatssecretaris kan garanderen dat de gasvoorraden voldoende zijn gevuld om Nederland in 2025 en 2026 van gas te voorzien. Is leveringszekerheid geborgd op een aanvaardbaar tarief? Hogere gasprijzen hebben voor de meeste mensen heel ingrijpende effecten.

Er is volgens Baumgarten druk uitgeoefend om kritische vragen achterwege te laten. Maar, zo betoogde hij, we leven in een gevaarlijke wereld waarin we het ons simpelweg niet kunnen permitteren dat we deelbelangen voor het landsbelang laten gaan. Hij riep daarom de Kamer en het kabinet op om tenminste de waakvlam aan te houden. Rusland bonkt op de deur: als Poetin de NAVO aanvalt zijn de gevolgen niet te overzien, aldus Baumgarten. Deze onomkeerbare stappen in het Groningenveld is volgens hem de omgekeerde volgorde van wat nodig is. JA21 denkt bij de behandeling van het wetsvoorstel aan het landsbelang. De beslissing wordt nu genomen op basis van emotie en niet op basis van ratio. Hij voegde later nog toe wel vóór ruimhartige versterking van de gebouwen en schadeafhandeling te zijn.

OPNL: Wantrouwen zit diep

Volgens senator Van der Goot kwam er op 2 april bijna uit het niets een discussie op over de beëindiging van de gaswinning in het Groningenveld. Vertrouwen komt te voet en vertrekt te paard. Groningen is pas gerustgesteld als dit wetsvoorstel is aangenomen. Het wantrouwen zit diep. Groningers die al getraumatiseerd waren door de schade en het circus van het schadeherstel kregen opnieuw een opdonder. Ook het gedrag en woordgebruik in deze Kamer doen ertoe, zei Van der Goot. Er was een onderschatting van de trauma's in Groningen, onderschatting van wat het woord 'leveringszekerheid' losmaakt. Het negeren van de burger door de overheid raakt volgens Van der Goot niet alleen de inwoners van Groningen, maar bijvoorbeeld ook de inwoners rondom Schiphol en Tata Steel.

OPNL had zelf geen vragen in de schriftelijke rondes, maar het is goed dat er vragen gesteld zijn, zei Van der Goot. Over het sluiten van de productieputten zei hij dat de indruk bestaat dat op dag 1 de putten worden volgestort met beton. Hij deed de staatssecretaris de suggestie aan de hand om het beton te laten storten door de Groningse gedeputeerde Susan Top - verantwoordelijk voor mijnbouw - , of haar iemand anders laten voordragen. Volgens Van der Goot past ook bij de uitvoering van de beëindiging van de gaswinning zorgvuldigheid. De NAM moet de bodemdaling blijven monitoren.

SP: Had eerder gekund en gemoeten

Volgens senator Van Apeldoorn had de beëindiging van de gaswinning eerder gekund en gemoeten, maar nu kan eindelijk de gaskraan worden dichtgedraaid. Het met beton vullen van de putten is essentieel. We moeten het niet meer hebben over leveringszekerheid. De parlementaire enquêtecommissie noemde het ook het 'rookgordijn van leveringszekerheid'. Op 2 april was er opnieuw verdriet en pijn bij veel Groningers. Van Apeldoorn noemde het onnodig en pijnlijk geblunder. Decennialang gingen gas en winstmaximalisatie boven de gezondheid van de Groningers. Alleen door dichtstorten kan er daadwerkelijk einde worde gemaakt aan de onzekerheid. Groningers moeten boven gas gaan.

De veiligheid en de gezondheid van Groningers is volgens Van Apeldoorn ook een publiek belang. Natuurlijk moet je nadenken over noodscenario's, maar niet over de ruggen van Groningers. De ellende van gedupeerden is nog niet voorbij; vorige week vond er nog een beving plaats. Hij vroeg de staatssecretaris zekerheid te bieden dat vervolgschade ook wordt geregeld. Vindt de staatssecretaris ook dat de versterkingsoperatie nog veel te traag loopt? Weet hij waarom dit zo is? Wat betekent de vertraging voor de belofte dat in 2028 alle huizen zijn versterkt? Of wordt ook deze belofte verbroken? Klopt het dat Shell en Exxon weigeren hun schuld in te lossen en weigeren de rekening voor de door hen aangerichte schade te betalen? De sluiting is volgens de SP slechts een stap in het inlossen van onze ereschuld en in de lange weg richting herstel van vertrouwen, maar wel een noodzakelijke stap.

Volt: Groningers verdienen duidelijkheid

Senator Perin-Gopie zei dat haar fractie vóór de beëindiging van de gaswinning in Groningen is, en dus voor het wetsvoorstel. Ze haalde onderzoeken aan waaruit blijkt dat mensen die vaker schade aan hun woning hebben gehad bijvoorbeeld vaker last hebben van gezondheidsproblemen, minder vertrouwen in de overheid hebben enlast van slapeloosheid. De levens van kinderen en jongeren zijn ontwricht. Op de lange termijn worden zelfs onderwijsachterstanden verwacht. Het belang van de Groningers werd in het verleden onvoldoende meegewogen in de besluitvorming. Dat moet vanaf nu afgelopen zijn. Vandaag kunnen we een stap zetten in het herstel van vertrouwen. Groningers verdienen deze duidelijkheid, aldus Perin-Gopie.

ChristenUnie: Gaswinning zo snel mogelijk stopzetten

Senator Holterhues zei dat zijn fractie zo snel mogelijk de gaswinning wil stopzetten. Dit wetsvoorstel is volgens hem proportioneel, uitvoerbaar en handhaafbaar. Er komt nu eindelijk een einde aan de voortdurende angst dat de overheid de gaskraan toch weer kan opendraaien. De vragen van andere fracties naar de leveringszekerheid wekken de indruk dat zij de gaskraan toch niet helemaal willen dichtdraaien. De gasbubbel is volgens Holterhues verre van een aanmoediging geweest om de Nederlandse economie te verduurzamen. Het nu stoppen van de gaswinning dient een van de aanmoedigingen te zijn om minder afhankelijk te zijn, betoogde hij.

Holterhues wees ook op de vrees in Drenthe, Overijssel en Friesland dat als in Groningen de kraan dichtgaat, dan bij hen de kraan open gaat. Kan de staatssecretaris deze vrees wegnemen? Binnen en tussen wijken zijn in Groningen grote verschillen in schadeherstel ontstaan. Vindt de staatssecretaris ook niet dat dit onwenselijk is? Hoe verhoudt dit zich tot het inlossen van de ereschuld? Er is een agenda opgesteld die samen met de Groningers werkt aan economisch perspectief. Om tot een succesvolle uitvoering te komen is volgens de ChristenUnie een langetermijnstrategie nodig. Met het stopzetten van de gaswinning, het afhandelen van de schade en het creëren van werkgelegenheid zijn we er niet. Er is ook een zachte, sociale component. De kant van de menselijkheid, besloot Holterhues.

D66: Gaswinning kan niet veilig

Senator Aerdts zei dat de urgentie van het stoppen van de gaswinning nog maar weer bleek uit de aardbeving vorige week. Er kan geen veilige gaswinning plaatsvinden in Groningen. Daarom moeten de putten worden gesloten: Groningers boven gas. Uit onderzoek blijkt volgens Aerdts dat kinderen en jongeren veel last hebben. Om het vertrouwen te herstellen is veel meer nodig. We moeten vaart maken met de energietransitie en onze behoefte aan gas moet omlaag. Volgens D66 hadden we al veel verder kunnen zijn. We moeten niet vergeten dat het leed van veel Groningers nog niet geleden is als de putten zijn gesloten. Aerdts vroeg of de staatssecretaris wat de stand van zaken is ten aanzien van de versterking van de gebouwen. Ook wilde ze weten wanneer de eerste Staat van Groningen is voorzien en of de Eerste Kamer daarvan een afschrift kan krijgen.

PvdD: Compliment aan de staatssecretaris

Volgens senator Visseren-Hamakers wordt het tijd om de veiligheid, de gezondheid en het dwelzijn van de Groningers te prefereren boven winst: Groningers boven gas. Ze nam het de partijen die op 2 april voor twijfel zorgden kwalijk. Visseren gaf de staatssecretaris een groot compliment omdat hij ondanks alles Groningers boven gas blijft plaatsen.

CDA: Ook waakvlam is onveilig

Senator Bovens zei dat zijn fractie voor de wet zal stemmen. Hij zei dat hij niet zijn ogen sluit voor het feit dat alleen al het woord leveringszekerheid voor grote onrust zorgt in Groningen. Waar de materiele schade nog enigszins te vergoeden is, is dat veel moeilijker wanneer het gaat om veiligheid en gezondheid. Ook de waakvlamsituatie is onveilig, zei Bovens. Bovendien heeft de regering in reactie op vragen aangetoond dat de leveringszekerheid geborgd is.

Mocht er toch nog een spoortje van onduidelijkheid zijn bij de collega's, zo zei hij, dan was de beantwoording van de staatssecretaris op 28 maart afdoende. Bovens heeft vele malen een déjà vu -gevoel gehad ten aanzien van de mijnbouwsluiting in Limburg en de afhandeling daarvan. Er is in Groningen nog genoeg om ongerust over te zijn: de voortdurende onzekerheid, vertraging bij de versterking van gebouwen. Kan de staatssecretaris hierop ingaan? Het herstel van de gebouwen is een kwestie van lange adem, maar het herstel van vertrouwen duurt nog veel langer. Rijk moet nu aan de slag en moet leveren, aldus Bovens.

FVD: Roekeloze beslissing

Volgens senator Dessing is het een kolossale fout wanneer dit wetsvoorstel wordt aangenomen en er definitief een einde komt aan de gaswinning in Groningen. Een fout die ook de belangen van de Groningers ernstig schaadt. De vondst van het Groningengasveld en de besteding van de inkomsten hebben ons veel geleerd, zei Dessing. Waarschijnlijk hadden we het achteraf anders gedaan, de opbrengsten hadden anders geïnvesteerd kunnen worden. Grofweg 1000 miljard euro wordt met de sluiting afgeschreven. Het is een roekeloze beslissing van bestuurders die zich laten leiden door emoties.

FVD begrijpt de woede van de Groningers heel goed, zei Dessing. Die woede is het gevolg van de lakse houding in de afhandeling van de schade door de overheid. FVD onderschrijft de hoofdconclusie van het rapport Groningers boven gas dat Nederland een ereschuld heeft ten opzichte van de Groningers. Wat FVD betreft worden Groningers ruimhartig gecompenseerd, maar dat kan alleen wanneer we het gas dat nog in de grond zit ook kunnen winnen. Vanzelfsprekend is de veiligheid van de Groningers van groot belang, maar, zo zei Dessing, er is nog nooit iemand overleden of gewond geraakt als gevolg van een beving. Waarom worden gebouwen niet aardbevingsbestendig gemaakt? Er zijn al innovatieve mogelijkheden ontwikkeld, besloot hij.

50PLUS: Wees waakzaam

Senator Van Rooijen zei dat Groningen ook 50PLUS aan het hart gaat, maar de Eerste Kamer heeft volgens hem ook als taak om heel nuchter elke vraag te stellen die gesteld moet worden. Met het volledig en definitief sluiten van het Groningengasveld is er nog meer onzekerheid in het licht van de agressie van de Russen, zei Van Rooijen. Ga er maar van uit dat Poetin deze vergroting van de onzekerheid met applaus begroet. Doen wij de Groningers recht door hen te beloven dat hun belang boven elk belang gaat? Het gaat 50PLUS niet om het doorpompen, maar om het beschikbaar houden van het Groningengasveld. Volgens Van Rooijen leven we in een tijdperk waarin we het onverwachte moeten verwachten.

De wissel die op de Groningers is getrokken, is niet te verdedigen. Het is niet het enige wat fout is gegaan, maar kan niet zijn dat een gemaakte fout reden kan zijn om een volgende fout te maken. We kijken niet breed genoeg. Neem de energietransitie. Wanneer houden we op met hollen per thema? Wanneer beginnen met de onderwerpen in samenhang bezien? Waar volgens Van Rooijen steeds duidelijker wordt dat gas nodig is in de energietransitie, verbaast het hem dat de staatssecretaris zegt dat Gronings gas niet nodig is omdat het laagcalorisch is. Tegelijk wordt er een fabriek gebouwd om hoogcalorisch gas om te zetten in laagcalorisch. Dan is het toch wel nodig, vroeg Van Rooijen. Hij zei de vastberadenheid van het kabinet te voelen, maar vroeg aandacht voor omstandigheden die deze vastberadenheid minder vanzelfsprekend maken. Wees waakzaam, besloot hij.

SGP: Woord houden

Senator Schalk zei dat het Groningenveld dicht moet, er moet duidelijkheid komen. Hij vroeg of het beton dat in de putten gaat wel duurzaam is en echt helpt. Is er geen vriendelijker maatregel? Hij zei dit niet te vragen om een geitenpaadje aan te wijzen, maar omdat in beton gieten niet nodig is om je woord na te komen. Hij vond de vragen over leveringszekerheid logisch, maar suggereerde om in het vervolg een ander woord te gebruiken: bijvoorbeeld energiestabiliteit. Schalk wilde weten hoe afhankelijkheid van een of meerdere aanbieders kan worden voorkomen. Hij begrijpt het enorme wantrouwen in Groningen. Te vaak zijn de Groningers opnieuw geschaad in hun vertrouwen en de versterking duurt te lang. Laten we gewoon woord houden: Groningenveld moet dicht, aldus Schalk.

Beantwoording staatssecretaris

Er zijn genoeg redenen om de gaswinning te sluiten. Sommige mensen vinden die emotioneel, ik vind ze juist rationeel, zei staatssecretaris Vijlbrief. Het Groningengas kan niet veilig worden gewonnen. Dit is jarenlang ontkend en heeft geleid tot onder andere een enorme vertrouwensbreuk. We sluiten omdat gaswinning onveilig is, niet omdat we mensen zielig vinden. We sluiten omdat aardbevingen mensen ziek maken en gemeenschappen kapot maken. Daar is helemaal niets emotioneels aan, zei hij.

Na de inval van Rusland in Oekraïne gingen er stemmen op om weer meer te gaan winnen. Het kabinet heeft toen laten zien dat Nederland zonder Gronings gas kan. Dat kan nog steeds. We leven in een gure wereld, maar het Groningenveld is onbruikbaar. Groningen beschikbaar houden is niet verstandig en geen oplossing voor het geopolitieke probleem, aldus Vijlbrief.

Met deze wet wordt de vergunning ingetrokken en dat betekent dat er geen gas meer mag worden gewonnen. Vervolgens moet de plek worden ontmanteld. NAM moet de installaties opruimen en de bodem blijven monitoren. Deze procedure staat beschreven en dat gaat inderdaad gepaard met beton. Bij twee zeer koude winters achter elkaar treden er eventueel problemen op. Maar dat is zeer onwaarschijnlijk. De voorraden zijn voor 99,7% gevuld.

Grootste ergernis van de Groningen zit momenteel in de afhandeling van de schade en de versterking van de gebouwen. Maar de diepe vertrouwensbreuk zit erin dat de mensen in Groningen altijd het gevoel hebben gehad dat er met hen gesold is vanwege het geld dat de gaswinning oplevert, aldus de staatssecretaris. Als het rapport Groningers boven gas ergens voor waarschuwt is het systeemverandering bij de schadeafhandeling. Dat moet absoluut niet, je moet niet weer iets anders bedenken. Wat wel nodig is, is er bovenop zitten. Het is gewoon weerbarstig, maar we gaan vooruit.

Op 21 mei a.s. is er een vertrouwelijk briefing aan de Eerste Kamer over de procedures die er lopen, zoals de arbitragezaak van Shell en Exxon. De staatssecretaris kan er in de openbaarheid weinig over zeggen. Hij zei wel dat hij vindt dat NAM zich schandelijk heeft gedragen en hij noemde de arbitrage een nieuw dieptepunt. Hoe deze bedrijven zich hebben gedragen, is gewoon niet okay, aldus Vijlbrief.

De staatssecretaris ging ook nog kort in over de gebeurtenissen in de Eerste Kamer op twee april. Twee weken geleden hield hij na de procedurevergadering van de Eerste Kamer twee opties open: dat het een misverstand was of dat het een poging was om Groningen langer open te houden. Volgens Vijlbrief is men ermee geholpen als politici zoals hij helderheid geven over hun positie. Hij zei te hopen dat we het hierbij kunnen laten, omdat de Groningers daar het meeste aan hebben.