De Eerste Kamer debatteerde dinsdag 18 mei met minister Hoekstra van Financiën over de goedkeuring van het stelsel van eigen middelen (financiën) van de Europese Unie, het zogeheten Eigenmiddelenbesluit EU. De Kamer stemt dinsdag 25 mei over het wetsvoorstel en vier ingediende moties. Senator Otten (Fractie-Otten) vroeg een hoofdelijke stemming aan over het wetsvoorstel.
Het wetsvoorstel betreft de goedkeuring van het op 14 december 2020 te Brussel tot stand gekomen Besluit van de Raad van de Europese Unie betreffende het stelsel van eigen middelen van de Europese Unie voor het Europese deel van Nederland . In dit besluit zijn de afspraken over de inkomsten van de Europese Unie vastgelegd.
Het Eigenmiddelenbesluit (EMB) regelt de financiering van de EU-begroting en daarmee de afdrachten aan de Europese Unie van de lidstaten. De begroting van de Unie wordt onverminderd volledig uit eigen middelen gefinancierd. De voorgeschiedenis van dit wetsvoorstel is te vinden in het E-dossier E180023 en op de themapagina over het Meerjarig Financieel Kader 2021-2027. Het EMB omvat het Meerjarig Financieel Kader 2021-2027 (MFK) en het naar aanleiding van de coronacrisis in het leven geroepen eenmalige herstelfonds dat Next Generation EU heet.
Met betrekking tot het MFK maakten de meeste fracties in de Eerste Kamer zich zorgen over het gebrek aan voortgang bij hervormingen van de Europese begroting, zoals de landbouwsubsidies en de cohesiefondsen waarmee de Europese Unie de economie van minder welvarende lidstaten op peil brengt. Over het herstelfonds wilden de fracties de garantie van de minister dat dit een eenmalig fonds is, met name omdat de financiering van het fonds op een andere manier plaatsvindt dan tot nu toe de gewoonte was in de EU, bijvoorbeeld via leningen op de kapitaalmarkt.
Moties
De eerste motie, van senator Karimi (GroenLinks), verzoekt de regering om een aanzet tot een plan uit te werken zodat voor 1 juli in samenwerking met de missionaire Staten-Generaal een uitgewerkt plan kan worden ingediend bij de Europese Commissie. De minister ontraadde de motie.
De tweede motie, eveneens van senator Karimi, verzoekt de regering om de herstelplannen van de EU-lidstaten mede te beoordelen op hun compatibiliteit met rechtsstatelijke en democratische beginselen, en verzoekt de regering in de Europese Raad bezwaar te maken tegen uitvoeringsbesluiten van herstelplannen die in strijd zijn met deze fundamentele EU-waarden. De minister liet de motie aan het oordeel van de Kamer over.
De derde motie, van senator Otten (Fractie-Otten), verzoekt de regering de mogelijkheden te onderzoeken om tot een vorm van schuldtransitie te komen waarbij de particuliere schulden meer in overeenstemming komen met die van andere EU-lidstaten. De motie is door de minister ontraden.
De vierde motie, van senator Van Strien (PVV), verzoekt de regering niet in te stemmen met dit in zijn woorden megalomane Herstelfonds. Ook deze motie werd door de minister ontraden.
Impressie van het debat
GroenLinks-senator Karimi is blij met het voorliggende voorstel. Zij noemde dit voorstel een belangrijke mijlpaal voor Europa. Uitzonderlijke tijden vragen om uitzonderlijke maatregelen, aldus Karimi. Ze vroeg de minister te reflecteren op de inzet van de Nederlandse regering tijdens de onderhandelingen en het behaalde resultaat. Volgens Karimi moet de minister daarbij niet recht praten wat krom is. Haar tweede punt was de Europese gezamenlijkheid die om een gezamenlijke oplossing vraagt: het herstelfonds. Ook Nederland heeft recht op bijna zes miljard euro uit het fonds. Karimi vroeg de minister hoe het staat met de Nederlandse plannen voor het herstelfonds. Nederland heeft namelijk nog geen voorstellen ingediend, formeel vanwege de formatie. De GroenLinks-senator roept de regering op haast te maken met de plannen en daarbij de Tweede Kamer te betrekken.
VVD-senator Van Ballekom is blij met de inzet van de regering voor een eerlijke verdeling van de lasten en dat deze gekoppeld wordt aan bescherming van de rechtsstaat. Volgens Van Ballekom zou het goed zijn als Nederland het EMB als laatste lidstaat ratificeert. Er is volgens hem ook geen haast omdat het Duitse constitutioneel hof nog een uitspraak moest doen over de begrotingsautonomie van het Duitse parlement. Hongarije en Polen zijn alleen maar akkoord gegaan om geld te kunnen krijgen, zei Van Ballekom. Volgens hem worden afspraken en berispingen over de rechtsstaat door landen als Polen en Hongarije genegeerd (het rechtsstaatbeginsel wordt als voorwaarde gesteld aan het fonds). Hij vroeg op basis waarvan de regering tot het oordeel komt dat deze afspraken meer zullen kunnen uithalen dan een verdragsbepaling zoals die in het Verdrag van Maastricht over het begrotingstekort. Daaraan zijn nooit consequenties verbonden. Het pakket verdient niet de schoonheidsprijs, aldus Van Ballekom.
Senator Otten (Fractie-Otten) noemde het EBM een extreem duur pakket voor Nederland, mede dankzij een ondoordachte en onrendabele onderhandelingsstructuur van de Nederlandse regering. Met een hoop semantische rookgordijnen proberen de bewindspersonen ons zand in de ogen te strooien dat er geen gemeenschappelijke schulden worden aangegaan, aldus Otten. Volgens hem stelt de zogeheten 'noodrem' in de praktijk niets voor. De noodrem is bedoeld voor landen die onvoldoende hervormen. Volgens Otten heeft Nederland als enige land geen plannen ingediend voor herstelfonds en loopt het daarmee bijna zes miljard euro mis. Als je meebetaalt, zorg dan dat je er zelf ook iets uithaalt, aldus Otten. Hij vroeg de minister wat hij gaat doen om dit te veranderen, welke plannen het kabinet heeft. Senator Otten noemde het besluit het slechtste van twee werelden: wel meebetalen, niet ophalen.
Volgens PVV-senator Van Strien ging het debat om overhevelingsafspraken waarbij het geld van de noordelijke lidstaten naar de zuidelijke wordt gebracht. Er komen bovendien nieuwe EU-belastingen bij, zoals de plastic taks. Volgens Van Strien is die belasting de voorbode van nog meer belastingen. Hij wees er verder op dat in Italië EU-subsidies zorgen voor groei van de maffia. Hij wilde weten hoe de minister zijn verantwoording daarvoor kan nemen. Deze giften zijn van een ongekende grootte, aldus Van Strien. De PVV-senator wees er op dat alles wat de Nederlandse regering een jaar geleden als inzet bij de onderhandelingen zag, er niet gekomen is. Volgens Van Strien gaat Nederland nu miljarden euro's naar de EU brengen, terwijl er tekorten in eigen land zijn, bijvoorbeeld in de zorg en in de woningbouw. De PVV-fractie zal tegen dit wetsvoorstel stemmen.
Senator Backer (D66) gaf aan dat de inzet van de Nederlandse regering - begroting gelijkblijven of mogelijk laten dalen - moeilijk te realiseren was, maar zag wel een aantal belangrijke, positieve veranderingen: een stijging van het budget voor wetenschap, research en Europese grensbewaking. Voor D66 is de MFK-bijdrage een verzekeringspremie voor vrede, veiligheid en welvaart. Backer noemde dat een reële en proportionele premie. Daarnaast vroeg Backer naar de voortgang in de uitvoering van een eerder door de Kameraangenomen motie van zijn hand om onderzoek te doen naar de baten - waaronder de brede welvaartseffecten - van de EU voor ons land. Ten aanzien van het Herstelfonds en de vraag of die past binnen de Europese verdragskaders gaf aan Backer aan dat het "uiteindelijk onze politieke conclusie is dat het wenselijk is om dit te doen." Hij gaf wel aan dat het een totaalpakket is waar je niet even iets kunt uithalen.
FVD-senator Frentrop zei dat zijn fractie over het plan eigenlijk maar een vraag heeft: wat krijgen we hiervoor terug, wat levert het Nederland op? Hij heeft alles goed doorgelezen en nergens ziet hij dat terug. Over het MFK wees hij op het gebrek aan hervorming. Een derde deel van de begroting gaat opnieuw naar de landbouwsubsidies. Frentrop wilde weten of er een verband is gelegd tussen de MFK-onderhandelingen in Brussel, waar de landbouwsubsidies onder vallen, en de stikstofproblemen in Nederland. Nog een derde gaat naar de cohesiefondsen. Dat was al zo en dat blijft. Frentrop wilde weten waarom dat zo is. Daarbij is er nog 300 miljard euro over die de vorige zeven jaar niet is opgegaan. Wat dit besluit Nederland zal gaan kosten, heeft Frentrop niet precies kunnen berekenen, net als de Raad van State. Hij besloot met een verwijzing naar het debat over de toekomst van Europa dat op 9 mei is begonnen. De uitkomst daarvan is nog ongewis, maar Nederland wordt wel geacht nu alvast te betalen, aldus Frentrop.
ChristenUnie-senator Ester wilde weten of Nederland geen kansen laat liggen, omdat het vanwege de demissionaire status geen aanvraag heeft gedaan bij het herstelfonds. De ChristenUnie pleit voor een combinatie van solidariteit en nuchterheid. We moeten de zuidelijke landen helpen, omdat zij eerst in een financiële crisis en nu de coronacrisis zitten. Juist nu moeten we laten zien dat de noties gelijkwaardigheid, rechtvaardigheid en solidariteit geen loze kreten zijn. Omgekeerd vragen we ook aan de lidstaten om die basisnoties na te leven. Hollandse nuchterheid mag niet ontbreken, aldus Ester. Hij wilde weten of het klopt dat het voorgestelde model van het herstelfonds uitzonderlijk en eenmalig is. Ester vroeg welke garanties er zijn dat dit geen opmaat wordt tot structurele uitbreiding van de financiële autonomie van de Europese Commissie. Ook wilde hij weten of er overlap is tussen het herstelfonds en Invest-NL. Ester zei tot besluit dat gemeenschapszin en welbegrepen eigenbelang samenkomen in dit besluit, volgens hem is dit een krachtige combinatie op weg naar herstel.
Senator Van der Linden (Fractie-Nanninga) zei dat Nederlanders worden blootgesteld aan grote financiële risico's met dit eigenmiddelenbesluit. Wij offeren binnenlandse welvaart op onder het mom van een goed huishoudboekje, en subsidiëren andere landen, aldus Van der Linden. Ouderen in eigen land moeten langer werken om ouderen in andere landen eerder te kunnen laten stoppen, betoogde hij. Van der Linden vroeg de minister waarom Nederland hier zo graag aan wil bijbetalen. Met dit eigenmiddelenbesluit wordt volgens hem de weg vrijgemaakt voor een centrale EU, waarbij de coronacrisis als gelegenheidsargument dient. Het is al langer een wens van de Europese Commissie voor centralisering, volgens Van der Linden. Het episch centrum van de verdeling van welvaart ligt volgens hem inmiddels in Brussel. Door akkoord te gaan met dit eigenmiddelenbesluit staat Nederland garant voor schulden van andere lidstaten. Van der Linden kan dit niet uitleggen. De Fractie-Nanninga is daarom tegen dit wetsvoorstel.
SGP-senator Schalk vroeg de minister of het herstelfonds wel echt een tijdelijk instrument is. Volgens hem gaat hier echt een wissel om. Alles wijst erop dat deze stap een grote precedentwerking zou kunnen hebben, aldus Schalk. Hij vroeg of de minister nogmaals klip en klaar kon aangeven dat dit instrument tijdelijk is en hoe voorkomen kan worden dat er precedentwerking van uitgaat. Als het aan de SGP ligt, blijven belastingen een nationale aangelegenheid en worden alleen afspraken gemaakt over grensoverschrijdende onderwerpen zoals de vliegbelasting. Volgens Schalk wordt ook een grote stap gezet met betrekking tot de risicodeling. Andere lidstaten springen bij als een lidstaat zijn rekening niet meer kan betalen, zo las hij het besluit. Hij wilde weten of dat klopt. Tot besluit wees hij op een koppeling van twee voorstellen in een wetsvoorstel. Hij wees de minister op eerdere uitspraken van de Eerste Kamer in moties waarin voor ontkoppeling van wetsvoorstellen wordt gepleit en wilde weten waarom het MFK en het herstelfonds niet ontkoppeld zijn.
PvdA-senator Koole zei dat de PvdA-fractie de uitbreiding met het herstelfonds verwelkomt. De PvdA is erg voor het tonen van solidariteit op Europese en internationale schaal. Toch heeft Koole het ongemakkelijke gevoel dat de realisatie ervan lang gaat duren. Hij vroeg de minister hoe de nationale herstelfondsen zich verhouden ten opzichte van het Europese herstelfonds. Moeten we niet al gaan nadenken over een opvolger voor het herstelfonds, vroeg Koole. Het is volgens hem historisch omdat het herstelfonds niet wordt gefinancierd uit eigen middelen, maar geld wordt opgehaald op de kapitaalmarkt. Het staat wel haaks op eerder afgesproken regels, maar Koole is het eens met de regering dat er uitzonderingen mogelijk zijn. Hij wilde van de minister weten waarom nieuwe elementen zoals de plastic taks geen belasting mogen worden genoemd. De PvdA verwelkomt het rechtsstaatsbeginsel in het MFK, maar het had wel uitgebreider mogen zijn, aldus Koole. Wat hem betreft had de hervorming van de landbouwsubsidies verder mogen gaan.
Volgens SP-senator Kox is zijn fractie er erg voor dat internationale solidariteit in crisistijd wordt ingezet, maar is de SP er niet van overtuigd dat het herstelfonds de beste manier is. Hij had vooral veel vragen aan de minister. Over welke omvang van risico's spreken we? Hoeveel lidstaten hebben plannen ingediend en voor hoeveel geld? Waarom ontbreekt het woord 'sociaal' in de omschrijving van de Europese Commissie? Hoe verhoudt de bijna zes miljard euro die Nederland krijgt uit het herstelfonds zich ten opzichte van de andere landen? Waarom wil Nederland alleen subsidies en geen beroep doen op leningen? Is het herstelfonds de beste mogelijkheid om uit de crisis van de pandemie te komen? Zijn alternatieven overwogen?
CDA-senator Essers zei dat de Europese Unie met de aanvaarding van dit instrument de Rubicon lijkt te zijn overgevaren. Hij sloot niet uit dat een instrument zoals het herstelfonds bij crisissituaties een structureler karakter krijgt. Hij vroeg de minister in hoeverre hij dit denkbaar en eventueel ook wenselijk acht. Essers wees op een ander taboe dat is geslecht: het invoeren van eigen belastingen, zoals een heffing op plastic en handel in emissierechten. De leden van de CDA-fractie zijn niet tegen het invoeren van EU-belastingen, maar die moeten wel met waarborgen worden omgeven. Veel Europese burgers voelen zich volgens Essers niet vertegenwoordigd door hun nationale parlement. Dat gevoel is nog groter ten aanzien van het Europees Parlement. Dat daar voorstellen voor belastingen vandaan komen, is de reden voor de gevraagde waarborgen. Belastingen moeten alleen worden overwogen als ze behalve een financiële bijdrage ook bijdragen aan andere doelstellingen van de EU, zoals plastic als bijdrage aan duurzaamheid. Inkomstenbelasting val daar niet onder.
Voor 50PLUS-senator Van Rooijen is het resultaat dat voorligt aanvaardbaar. In de EU moet je compromissen sluiten en daarin heeft Nederland zich vasthoudend opgesteld, aldus Van Rooijen. Hij vond het jammer dat er minder is hervormd. Niets is zo permanent in de EU als tijdelijk en eenmalig, constateerde Van Rooijen. Hij vroeg of de minister de opvatting van de 50PLUS-fractie deelt dat de EU-begroting gebaseerd moet blijven op het Bruto Nationaal Product (BNP). De 50PLUS-fractie is geen voorstander van de Europese belastingen en al helemaal niet van de zogenoemde financial transaction tax , een belasting op financiële transacties binnen de Europese Unie, die rampzalige gevolgen zal hebben voor het Nederlandse pensioenstelsel. Hij vroeg of de minister het met hem eens is dat vetorecht moet blijven gelden voor fiscale Europese voorstellen. Tot slot zei Van Rooijen dat zo snel mogelijk een eind moet komen aan de opschorting van de begrotingsregels.
Beantwoording minister Hoekstra
Minister Hoekstra benadrukte dat over het herstelfonds eenmalig afspraken zijn gemaakt. Hij sluit niet uit dat lidstaten later nog eens zo'n fonds in het leven willen roepen. Dan gaat Nederland daarover met de andere lidstaten onderhandelen, zo verklaarde hij. Dat zal dan eigenstandig beoordeeld moeten worden, aldus Hoekstra. Volgens hem heeft de Europese Unie solidariteit tot uitdrukking weten te brengen met het herstelfonds, maar is hij zelf wel voor de balans tussen solidariteit en wederkerigheid.
Met betrekking tot het MFK zei hij dat er wel degelijk eisen van Nederland en andere lidstaten zijn opgenomen en dat nu aan de hand van landenspecifieke aanbevelingen eindelijk werk wordt gemaakt van hervormingen die al jaren benoemd worden, maar nog niet zijn uitgevoerd.
Over de ratificatie van het Eigenmiddelenbesluit door Nederland denkt Hoekstra dat 1 juni haalbaar is. Het is ook ambitie van de Europese Commissie om het voor 1 juni te doen. De Nederlandse regering laat het tijdstip van haar ratificatie (indien de Eerste Kamer instemt met het wetsvoorstel) niet afhangen van andere lidstaten die op dit moment ook nog niet hebben geratificeerd. De minister zal hierover uiterlijk maandag 24 mei, 12.00 uur, een brief naar de Eerste Kamer sturen.
Deel dit item: