De Eerste Kamer debatteerde dinsdag 14 juni over het afschaffen van de verplichte minimale beraadtermijn van vijf dagen bij het afbreken van een zwangerschap. Het debat was met de initiatiefnemers van het wetsvoorstel, de Tweede Kamerleden Paternotte (D66), Kuiken (PvdA) en Ellemeet (GroenLinks), en met minister Kuipers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Hij trad op als adviseur van de Kamer. De vierde initiatiefnemer, Van Wijngaarden (VVD) was afwezig vanwege ziekte. De Kamer stemt dinsdag 21 juni over het wetsvoorstel.
Het initiatiefwetsvoorstel beoogt de verplichte minimale beraadtermijn van vijf dagen af te schaffen die is vastgelegd in de Wet afbreking zwangerschap (Waz). Uit diverse onderzoeken blijkt volgens de initiatiefnemers dat vrouwen en artsen ook zonder een verplichte minimale beraadtermijn goed in staat zijn om een weloverwogen en zorgvuldig besluit te nemen. Daarom wordt voorgesteld om in plaats van een verplichte minimale beraadtermijn steeds, na gezamenlijk overleg tussen de vrouw en arts, een zodanige bedenktijd in acht te nemen als nodig is om tot een weloverwogen en zorgvuldig besluit te komen.
Voorstanders van het initiatiefvoorstel zijn van mening dat het afschaffen van de verplichte beraadtermijn recht doet aan de autonomie en het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw. De woordvoerders van VVD, GroenLinks, D66, PvdA, SP en Fractie-Otten wezen op het belang hiervan. Critici, zoals CDA, ChristenUnie, 50PLUS en SGP, vrezen dat met het afschaffen de zorgvuldigheid, die zo'n belangrijk onderdeel is van de Nederlandse abortuswetgeving, verdwijnt en vrouwen mogelijk een onomkeerbare beslissing nemen. Zij waren niet overtuigd door de onderzoeken die de initiatiefnemers aandroegen als ondersteuning voor het afschaffen van de verplichte beraadtermijn.
Impressie van het debat
Effectiviteit beraadtermijn kwestieus
Senator Van Gurp (GroenLinks), die ook namens de PvdD sprak, zei dat met dit voorstel meer gewicht aan de autonomie en zelfbeschikking van de vrouw wordt gegeven. Dit is volgens hem een goede ontwikkeling. Het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw komt in de huidige wet onvoldoende tot uitdrukking, aldus Van Gurp. De effectiviteit van de beraadtermijn van vijf dagen is volgens hem kwestieus. Wanneer de verplichte beraadtermijn wordt afgeschaft, blijft er wel een beraadtermijn maar is die niet langer wettelijk verankerd. Van Gurp wilde van de initiatiefnemers weten of niet is overwogen de beraadtermijn überhaupt te laten vervallen. Hij prees de zorgvuldigheid van het proces, die volgens hem ook na het afschaffen van de verplichte beraadtermijn blijft bestaan.
Zorgvuldige afweging vereist zorgvuldige procedures
Volgens senator Baay-Timmerman (50PLUS) is het evenwicht tussen de keuzevrijheid van de vrouw en de bescherming van het ongeboren kind voor iedereen lastig te bepalen. Een zorgvuldige afweging vereist zorgvuldige procedures. Ze wilde weten of het klopt dat de beraadtermijn ook nul kan zijn zodat terstond wordt overgegaan tot afbreking van de zwangerschap. In het bijzonder vroeg Baay aandacht voor de beraadtermijn van een minderjarige: hoe wordt daarmee omgegaan, wilde ze weten. Baay vroeg of zowel de initiatiefnemers als de minister konden toezeggen dat bij de evaluatie de vraagstelling zal worden gericht op de afschaffing van de verplichte minimale beraadtermijn van vijf dagen, de flexibilisering van de beraadtermijn en de consequenties hiervan. Tot slot zei zij dat de aangehaalde onderzoeken uit het buitenland in Nederland anders kunnen uitvallen vanwege cultuurverschillen.
Vertrouwen in de abortushulpverlening
Senator Dittrich (D66) zei dat zijn fractie het initiatief steunt. De gevolgen van ongewenste zwangerschappen zijn zwaar, net zoals het krijgen van ongewenste kinderen. Dit voorstel verandert volgens hem niets aan de zorgvuldigheidseisen. Een vrouw maakt autonoom de afweging, niet de wetgever. Maar de afweging is wel zorgvuldig in het besef dat het om ongeboren leven gaat. Volgens Dittrich moet de wetgever (regering en parlement samen) de relatie tussen vrouw en hulpverlener zo min mogelijk beïnvloeden. Hij heeft vertrouwen in de abortushulpvelening. Tegelijk is van belang dat wanneer de beraadtermijn individueel wordt bepaald, wordt nagegaan of veranderingen in de zorg nodig zijn. Dittrich vroeg de minister wat wordt gedaan aan het terugdringen van het aantal abortussen en of daarbij specifieke aandacht is voor de verwekker, in het bijzonder bij herhaalde ongewenste zwangerschappen.
Zijn vrouwen echt geholpen?
Senator Prins (CDA) zei dat waar uitvoering van wetgeving beter kan, dat moet worden opgepakt. Maar daar zit voor het CDA ook de crux. Leidt dit voorstel tot een betere uitvoering, vroeg Prins. Zijn de vrouwen echt geholpen met meer autonomie wanneer de verplichte beraadtermijn is afgeschaft, wilde zij weten. Over de praktische uitvoerbaarheid wanneer de verplichting wordt afgeschaft, vroeg Prins wat er gebeurt als de vrouw duidelijk is en nog dezelfde dag wil afbreken, maar de arts daar geen goed gevoel bij heeft. Helpt dit wetsvoorstel de professional in dat geval? Ook wilde ze weten hoe deze beraadtermijn moet worden gerijmd met andere beraadtermijnen zoals hypotheek of internetabonnement. Hoe leggen we uit dat de overheid wel de burger wil beschermen tegen ondoordachte aankopen, maar dat de beraadtermijn voor abortus zo flexibel wordt gemaakt, dat het nog dezelfde dag kan gebeuren.
Zorgvuldige afwegingen vragen tijd
Senator Verkerk (ChristenUnie) zei dat dit voorstel gaat over keuzes die misschien wel te groot zijn voor de mens. Het gaat om de afweging van belangen: van de vrouw, van het ongeboren leven en mogelijke derden zoals de partner/verwekker. Wie kiest voor zorgvuldigheid kan niet anders dan kiezen voor tenminste een minimale beraadtermijn om de verschillende belangen te wegen, volgens Verkerk. Zorgvuldige afwegingen vragen tijd: er is alle reden om na het gesprek met de arts er nog eens een nachtje over te slapen, het vermogen van mensen om rationele afweging te maken is beperkt, bij belangrijke beslissingen als het kopen van een huis kiest de wetgever ervoor de burger te beschermen: dit is een teken van goede zorg. Deze argumenten wijzen er volgens Verkerk op dat een verplichte minimale beraadtermijn nodig is. Hij vroeg om een realistisch perspectief op autonomie. Tot slot vroeg Verkerk of de minister kon toezeggen dat hij in het beleid van het kabinet om het aantal ongewenste zwangerschappen terug te dringen ook aandacht schenkt aan de rol van de man.
Cultuur van leven zoveel mooier
Senator Van Dijk (SGP) zei dat het niveau van een beschaving of cultuur af te meten is aan de manier waarop wordt omgegaan met het ongeboren leven. Zou het niet echt progressief te zijn om abortus zoveel mogelijk te voorkomen en tegen te gaan, vroeg hij, en wat leren we elkaar en wat geven we jongeren mee als we het zo eenvoudig maken om het leven te beëindigen. De keerzijde van het bejubelde recht op zelfbeschikking is het recht op doden, aldus Van Dijk. Het zou volgens hem zoveel mooier zijn als we gaan voor een cultuur van leven. Eerdere evaluaties tonen allerminst aan dat de beraadtermijn een onoverkomelijke barrière is. Ruim twee derde van de hulpverleners is overwegend positief over de beraadtermijn, zei hij. Volgens Van Dijk schept een vaste bedenktijd duidelijkheid voor de vrouwen en de artsen. Hij vroeg de minister hoe dit wetsvoorstel zich verhoudt tot kabinetsinitiatieven om het aantal abortussen te verlagen.
Fundamenteel recht op zelfbeschikking
Senator Kox (SP) zei dat het recht op zelfbeschikking fundamenteel is. Abortus is een zware beslissing. Dit wetsvoorstel gaat over één ding: het afschaffen van de verplichte minimale bedenktermijn. Ervoor in de plaats komt een flexibele beraadtermijn. De beslissing de zwangerschap af te breken, maakt geen enkele vrouw lichtzinnig. De vraag is of vijf verplichte dagen beraad bijdragen aan een betere beslissing. Dat is volgens Kox niet aangetoond. Een verplichte vijfdaagse beraadtermijn kan daarom beter vervangen worden om een vrouw niet het gevoel te geven dat ze zich na alle zorgen nog eens verplicht moet beraden. De vrouw moet de voor haar juiste keuze maken en ze dient hierbij door hulpverleners te worden geholpen.
Wet is aan herziening toe
Senator Vos (PvdA) zei dat in een ideale wereld alleen maar gewenste zwangerschappen zijn. Helaas leven we niet in een ideale wereld. Zorg voor vrouwen, van goede anticonceptie tot veilige abortus, is daarom heel belangrijk. De PvdA denkt niet lichtvaardig over abortus, maar de wet is wel aan herziening toe. De beraadtermijn zelf wordt niet afgeschaft: die kan korter en die kan langer zijn. De vrouw gaat over haar eigen lichaam en het is belangrijk dat ze een geïnformeerde keuze heeft gemaakt, net als bij andere medische ingrepen. Vos vroeg aan de minister naar de kabinetsplannen om het aantal abortussen terug te brengen. Ze vroeg waarom bij het voorkomen van ongewenste zwangerschappen zo weinig aandacht voor mannen is. Vos wees erop dat voor mannen twee anticonceptiemiddelen beschikbaar zijn: condoom en sterilisatie. Is de regering van plan om te investeren in meer anticonceptiemiddelen voor mannen, vroeg ze de minister.
Beraadtermijn is rigide
Volgens senator De Vries (Fractie-Otten) is het wetsvoorstel een duidelijke verbetering van de bestaande abortuswetgeving die volgens hem rigide, betuttelend en belastend is. Er zijn volgens hem ook medische bezwaren tegen deze verplichte beraadtermijn. Medicamenteuze zwangerschapsafbreking (middelen die de zwangerschap stoppen en vervolgens afdrijven, ook wel bekend als abortuspil) kan namelijk tot 9 weken worden toegepast, dan is het nodig dat uiterlijk in de 8e week al een besluit wordt genomen. Ook om die reden is dit wetsvoorstel een verbetering en een modernisering. Door het afschaffen ontstaat een flexibele beraadtermijn. In de praktijk is het gesprek met de arts van groot belang, niet de verplichte beraadtermijn, aldus De Vries. Wat volgens hem echt onacceptabel is, is dat vrouwen die deze keus uiteindelijk hebben gemaakt, worden geïntimideerd bij de klinieken door anti-abortusdemonstranten.
Meerwaarde beraadtermijn niet aangetoond
Senator De Bruijn-Wezeman (VVD) zei dat de verplichte beraadtermijn als extra belastend kan worden ervaren en behandelmogelijkheden, zoals medicamenteuze abortus, kan inperken. Het is niet alsof er niet al bedenktijd aan vooraf is gegaan, en er is nog steeds een gesprek met de arts, zei De Bruijn. De meerwaarde van de verplichte beraadtermijn is volgens haar niet aangetoond. De arts en vrouw stellen in gezamenlijk overleg een termijn vast: het beraadproces. Dit past meer in de context van het informed consent (geïnformeerde toestemming) zoals dit overal in de medische wereld gemeengoed is. Dit wetsvoorstel biedt juist extra waarborgen en versterkt de hoogwaardige abortuspraktijk zoals wij die in Nederland kennen, zei De Bruijn.
Beantwoording door de initiatiefnemers
Paternotte (D66) zei dat de flexibele beraadtermijn meer passend is dan het volledig afschaffen ervan. Hij wees erop dat de rol van de arts een hele belangrijke is en ook na aanvaarding van het wetsvoorstel in stand blijft. In het gesprek met de arts verkent de vrouw alle mogelijkheden zodat zij een weloverwogen en zorgvuldige afweging kan maken. Samen kunnen zij dan komen tot een bij de vrouw passende beraadtermijn.
Ellemeet (GroenLinks) hoorde de wens om een zorgvuldig debat en om zorgvuldige zorgverlening. Daar sloot zij zich bij aan. Bij de flexibele beraadtermijn moet de arts toetsen of de vrouw een goede afweging heeft gemaakt. De kwaliteit van de abortuszorg heeft alles te maken met de kwaliteit van het gesprek tussen de vrouw en de arts. De arts zal altijd kijken naar de vrouw en haar welzijn en behoeften.
Kuiken (PvdA) ging in op de vraag hoe deze beraadtermijn zich tot andere beraadtermijnen verhoudt. Allereerst krijgt een vrouw keuzehulp: begeleiding waarbij gesprekken met de arts en dit is ook wettelijk vastgelegd. Ten tweede betreft het een noodsituatie voor de vrouw. Een verplichte beraadtermijn kent onnodige negatieve effecten. Daarom is deze beraadtermijn fundamenteel anders dan bij bijvoorbeeld het kopen van een huis.
Beantwoording door de minister
Minister Kuipers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zei dat de besluitvorming over medische ethiek om een zorgvuldige afweging vraagt. De volgende wetsevaluatie zal zeker ingaan op de effecten van deze aanpassing, in het geval de wet wordt aangenomen. De arts dient zich ook zonder verplichte beraadtermijn nog steeds te vergewissen dat de vrouw in volledige vrijwilligheid haar besluit heeft genomen, zei hij. Het voorkomen van onbedoelde zwangerschappen is zeker ook een verantwoordelijkheid van mannen, besloot Kuipers.
Deel dit item: